Z żałobnej karty ostatnich 12 miesięcy

2014-10-31, Prosto z miasta

Ludzie cenieni i lubiani, albo tylko znani ze swej funkcji pełnionej w mieście, teraz lub w przeszłości.

Gorzowianie, którzy sprawdzili się gdzie indziej, oraz ci, dla których Gorzów był tylko etapem w karierze. Oto sylwetki niektórych z nich, tych którzy odeszli w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Czasem tak cicho, że nikt prawie tego nie zauważył...

Dokładnie rok temu, 1 listopada 2013 r., w wieku 90 lat zm. Kazimierz Nowik, fotografik, współtwórca gorzowskiego środowiska fotograficznego, honorowy członek GTF. Pochodził spod Wołkowyska, w Gorzowie od 1946 r., z wykształcenia ekonomista, był zastępcą dyrektora GPPD, od 1974 – mieszkał i pracował w Zielonej Górze. Był jednym z założycieli w 1965 r. oddziału PTF w Gorzowie, który w 1961 przekształcił się w Gorzowskie Towarzystwo Fotograficzne, był pierwszym skarbnikiem zarządu (1954-1969), prezesem GTF (1969-1973), po wyjeździe w uznaniu zasług otrzymał godność honorowego członka GTF, później był też prezesem Lubuskiego Towarzystwa Fotograficznego w Zielonej Górze (1977-1990), był też członkiem rady Lubuskiego Towarzystwa Kultury w Zielonej Górze oraz członkiem Rady Polskiej Federacji Stowarzyszeń Fotograficznych.

Należał do grupy „Stolik nr 1”, był inicjatorem Konfrontacji Fotograficznych, organizowanych od 1969 r., w 1970 r. współtworzył GTSK i był pierwszym wiceprezesem, z jego inicjatywy w 1972 r. w pomieszczeniach byłego Klubu „Palenisko” przy ul. Chrobrego 4 powstała w czynie społecznym Mała Galeria BWA-GTF. Od 1955 r. uczestniczył w dorocznych gorzowskich wystawach fotograficznych, był pierwszym zdobywcą I nagrody (1955). Za swoją działalność otrzymał szereg odznaczeń i dyplomów, jak: Dyplom Honorowy Federacji Stowarzyszeń Fotograficznych w Polsce (1969), Nagroda Kulturalna Miasta Gorzowa (1969), Krzyż Kawalerski OOP, Złoty i Srebrny Krzyż Zasługi, Medale 10-lecia, 30-lecia i 40-lecia PRL, Odznaka Zasłużony Działacz Kultury, Złota i Srebrna Odznaka Federacji Stowarzyszeń Fotograficznych; Dyplom i Nagroda Prezydenta Miasta Zielonej Góry (1978), Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki (1984), Medal 150-lecia Fotografii w Polsce (1989); za inicjatywę i osobiste zaangażowanie w powstanie GTF oraz podejmowanie tematyki regionalnej na rzecz ruchu fotograficznego w Polsce został w 1993 uhonorowany nagrodą Wojewody Gorzowskiego im. W. Kućki. Był autorem i współautorem wielu katalogów, opracowań fotograficznych, wydał m.in. Fotografika lubuską 72 (WDK Gorzów 1973), Fotografia artystyczna na ziemi Lubuskiej w latach 1945-1989 (LTF Zielona Góra 1994), zajmował się też historią Polski, własnym nakładem wydał Cienie sławy Marszałka (2002), a także Wielkopolanie w walce o niepodległość 1918-1920 (Organon, Zielona Góra 2000). Pochowany został 6 XI na starym cmentarzu komunalnym w Zielonej Górze.

8 listopada, także w wieku 90 lat, zm. Miron Gaborek, z pochodzenia Łemko, znany w Gorzowie jako działacz parafii prawosławnej, fundator dzwonu w cerkwi gorzowskiej. Pochowany 13 XI na cmentarzu komunalnym.

Tego samego dnia, 8 listopada, ofiarą morderstwa padła dr Mirosława Kołakowska-Kiełbasiewicz, druga żona Janusza Kiełbasiewicza (1930-2004), pracownik naukowy AWF i PWSZ. Należała do współpracowników prof. Tadeusza Nowackiego w Instytucie Kształcenia Zawodowego w Warszawie, gdzie w 1976 doktoryzowała się pracą Funkcje liceów zawodowych w przygotowaniu uczniów do uczestnictwa w kulturze, w 1983-1999 pracowała w AWF w Gorzowie, ostatnio w Zakładzie Pedagogiki i Psychologii IWF, następnie w PWSZ, gdzie w 2004 pozostawała wicedyrektorem Instytutu Nauczycielskiego PWSZ. Była autorką lub współautorką wielu publikacji, książek i opracowań zbiorowych. Żyła 71 lat, 15 XI spoczęła w grobie męża w Alei Zasłużonych na cmentarzu komunalnym.

14 listopada w wieku 86 lat zm. dr n. med. Adam Szyjkowski, ginekolog i położnik, jeden z pierwszych gorzowskich maturzystów. Pochodził z Kołomyi, był synem mgr inż. Stefana Szyjkowskiego (1901-1961), leśnika, który był pierwszym przewodniczącym Komitetu Rodzicielskiego przy dzisiejszym I LO (1944-1946). W 1946 ukończył Miejskie Gimnazjum i LO w Gorzowie, jako jeden z pierwszych 12 maturzystów, a w 1951 – studia medyczne na Uniwersytecie Poznańskim, dyplom lekarski otrzymał 17 IV 1952, w 1958 zrobił specjalizację I st. z ginekologii i położnictwa, w 1962 – II st., a w 1967 doktoryzował się na PAM w Szczecinie. Jeszcze w 1951 podjął pracę na oddziale ginekologiczno-położniczym Szpitala Miejskiego, później przez 8 lat pracował w szpitalu w Wałczu (1959-1967), następnie wrócił do Gorzowa, praktykując w gabinetach ginekologicznych, m.in. w przychodni „Stilonu”. Spoczął 18 XI 2013 r. na cmentarzu komunalnym.

Dwa dni później odszedł Piotr Miler, fotografik i malarz, który przez ostatnie kilkanaście lat 42-letniego życia związany był z Gorzowem, zajmując się fotografią dokumentalną i malarstwem o tematyce sakralnej. Swoje prace fotograficzne wystawiał m.in. w Galerii Bezbronnej oraz na dorocznych wystawach „OTOFOTO”. Zasłynął jako kopista obrazów Matki Boskiej Rokitniańskiej, namalował też obraz s. Faustyny Kowalskiej, umieszczony w prawym ołtarzy Katedry oraz obrazy 12 Apostołów do kościoła pw. Pierwszych Męczenników, jedną z ostatnich jego prac był cykl fotografii, które znalazły się w publikacji „Dom Biskupów Gorzowskich”. Zm. po ciężkiej chorobie nowotworowej, pochowany został 21 XI na cmentarzu Junikowskim w Poznaniu.

Nazajutrz, 17 listopada w wieku 91 lat zmarła dr Teresa Melnarowicz, lekarz weterynarii, wdowa po Zbigniewie Melnarowiczu (1918-1999), b. inspektorze sanitarnym, jedyna poetka i kombatantka w gronie lubuskich weterynarzy i zarazem ostatni żyjący żołnierz AK wśród nich. Do 1939 ukończyła 3. klasę gimnazjum w rodzinnych Brzeżanach, następnie 8 i 9 klasę sowieckiej dziesięciolatki, do matury przygotowywała się na tajnych kompletach, w 1944 zdała eksternistyczny egzamin dojrzałości i wstępny egzamin na Akademię Medyczną we Lwowie, ale z braku miejsc podjęła naukę na Wydziale Weterynarii Lwowskiego Instytutu Weterynarii, studia dokończyła we Wrocławiu. W czasie okupacji niemieckiej pracowała jako pomoc kancelaryjna w biurze powiatowego naczelnika gospodarstw wiejskich w Brzeżanach, w 1942 wstąpiła do ZWZ/AK, po studiach została ordynatorem lecznicy powiatowej w Dzierżoniowie, w V 1959 podjęła pracę GZPB „Biowet” w Gorzowie jako asystent, następnie kierownik kontroli technicznej i kierownik Zakładu Technologiczno-Doświadczalnego, a po jego likwidacji – pracowała w Zakładzie Produkcji Szczepionek, od 1984 na emeryturze. Miała w dorobku liczne publikacje na temat preparatów weterynaryjnych, nowych technologii i metod kontroli na łamach pism branżowych, była współautorką wynalazku Sposób otrzymywania podłoża do hodowli bakterii, zgłoszonego w 1972 w Urzędzie Patentowym, otrzymała też nagrodę II st. Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej za wdrożenie do produkcji preparatu nieaktywowanej szczepionki przeciwko listeriozie owiec. Była aktywnym członkiem PTNM, gdzie pełniła funkcję sekretarza, wiceprzewodniczącego oddziału gorzowskiego, była też członkiem Zrzeszenia Lekarzy i Techników Weterynarii, należała do Światowego Związku Żołnierzy AK. Od 70 lat pisała wiersze, które pt. Z potrzeby rymów życie opisane ukazały się nakładem OL PTNW w przededniu 89. rodzin (Gorzów 2012). Odznaczona m.in. Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem AK i medalem wojskowym „Polska swemu obrońcy”, odznaką „Za zasługi dla woj. gorzowskiego”, odznaką honorową „Zasłużony dla PTNW”, złotą i srebrna odznaką honorową ZLiTW. Pochowana 22 XI na cmentarzu komunalnym.

8 grudnia ub. roku odszedł w wieku 73 lat dr n. med. Bogdan Józef Kaczmarek, chirurg-endoskopista, pionier kolonoskopii polskiej, b. ordynator Szpitala Wojewódzkiego. Pochodził z Kielecczyzny, LO ukończył w Szczecinie, studia medyczne rozpoczął na PAM w Szczecinie, ukończył w 1966 na AM w Łodzi, 15 XII 1967 uzyskał uprawnienia lekarskie, w 1973 zrobił specjalizację I stopnia, a w 1977 – II stopnia z chirurgii ogólnej, w 1986 doktoryzował się na AM w Łodzi, w 1995 uzyskał świadectwo TChP z hernioplastyki laparoskopowej. Staż z chirurgii zaliczył w Szpitalu Wojewódzkim w Zgierzu, następnie pracował w szpitalach łódzkich, specjalizując się w chirurgii naczyniowej i badaniach endoskopowych, w 1986 przeniósł się do Barlinka, ale już w 1987 został ordynatorem Oddziału Chirurgii Ogólnej WSzZ w Gorzowie, w 1993 – Ogólnej i Naczyniowej, uruchomił tu m.in. pracownie endoskopową i poradnię proktologiczną. Był współorganizatorem Okręgowej Izby Lekarskiej w Gorzowie, w 1989 został jej pierwszym prezesem. Pogrzeb odbył się 12 XII na cmentarzu komunalnym.

Tuż przed końcem roku, 29 grudnia, w wieku 84 lat, zm. Teresa Klimek z d. Bończa-Tomaszewska, wdowa po Władysławie (1927-2000), nauczycielka, działaczka charytatywna. honorowa obywatelka Gorzowa. Pochodziła z Hrubieszowa, studiowała matematykę na UAM, w 1953 z nakazu pracy trafiła do Gorzowa, uczyła matematyki w Technikum Gastronomicznym (1953-1955), ale z powodu ojca przebywającego na emigracji została zwolniona z pracy w szkolnictwie, w 1957 podjęła pracę w Technikum Chemicznym, przez jeden rok wykładała też w Niższym Seminarium Duchownym, w 1972-1984 uczyła matematyki w II LO, w 1972-1973 także w Technikum Gastronomicznym, w 1984 skierowana na emeryturę, w 1999-2000 ponownie zatrudniona w II LO. Od 1980 działaczka „Solidarności”, delegatka na I WZD i członek ZR, od 17 XII 1981 do 27 VI 1982 internowana, przebywała w Poznaniu i Gołdapi, po uwolnieniu kontynuowała działalność konspiracyjną, była m.in. autorką tekstów do „Feniksa” podpisywanych jako „Symeon” i „Agnik”. Od lat 70. należała do Klubu Inteligencji Katolickiej w Gorzowie, a w 1998 została jego prezesem, w 1981 została działaczką Okręgowego Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania, a także Stowarzyszenia Opieki nad Więźniami „Patronat” w Warszawie, uczestniczyła też w pracach Komisji Interwencji i Praworządności „Solidarność”, od 1982 była działaczką Diecezjalnego Komitetu Pomocy; była też członkiem Prymasowskiego Komitetu ds. Opieki nad Prześladowanymi i ich Rodzinami, założycielką Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta w diecezji zielonogórsko-gorzowskiej i pierwszym jego prezesem. W 1989 zainicjowała powołanie Komitetu Pamięci Ofiar Katynia, później została honorowym członkiem Gorzowskiej Rodziny Katyńskiej, była też liderem grupy modlitewnej „Kanaan”, założonej w 1991 przy parafii katedralnej pw. Wniebowzięcia NMP. Była laureatką nagrody Ministra Oświaty i Wychowania I st. za wprowadzenie informatyki do szkoły, za działalność charytatywną wyróżniona w 1999 nagrodą biskupa „Człowiek człowiekowi”, odznaczona m.in. Krzyżem Kawalerskim OOP (2009), honorową odznaką „Solidarności” i medalem „Pro memoria” oraz odznaką honorową m. Gorzowa (2010), 2 VII 2013 otrzymała godność honorowego obywatela Gorzowa. Spoczęła 2 I 2014 obok męża w alei zasłużonych cmentarza komunalnego.

11 stycznia 2014 r. w wieku prawie 83 lat zm. Witalis Mańszewski, b. prezes AZS w Gorzowie. Pochodził z Brodnicy, gdzie ukończył gimnazjum. Był pierwszym dyrektorem Pałacu Kultury w Poznaniu (1963-1967), następnie dyrektorem PP Imprez Estradowych w Poznaniu. Później trafił do Gorzowa, gdzie należał do organizatorów AZS AWF, w 1980-1988 był prezesem tego klubu. Pochowany 16 I na cmentarzu komunalnym w Gorzowie.

Trzy dni później, 14 stycznia, w wieku 68 lat zm. architekt Bogusław Herma, architekt, właściciel firmy „Herco” Zespół Projektantów Spółka Cywilna Bogusław Herma Eckerdorf, którą prowadził od 1992 r. Był synem Karola (1916-1985) i Leonardy (1916-2003) Hermów, pionierów gorzowskiego szkolnictwa, sam też ukończył w 1963 gorzowską „dziewiętnastkę” czyli II LO. Pochowany został 18 I 2014 na cmentarzu komunalnym.

W 2 miesiące później obok niego spoczęła żona Jolanta Herma z d. Cyplik, emerytowana naczelniczka Wydziału Administracji Budowlanej UM, która zm. 16 marca 2014 r. w wieku 65 lat. Była córką b. sędziego Czesława Cyplika (1908-1973), pioniera gorzowskiego sądownictwa, i Zofii (1921-1996). Była także absolwentką LO nr 19 (1966), ukończyła też Instytut Budownictwa Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Zielonej Górze. Już jako 17-latka podjęła pracę w świetlicy przy Szkole Podstawowej nr 17 w Gorzowie, po studiach pracowała w służbach nadzoru budowlanego, m.in. w Wojewódzkiej Dyrekcji Rozbudowy Miast i Osiedli Wiejskich i Wojewódzkim Biurze Planowania Przestrzennego, przed 1988 została zast. dyrektora Wydziału Urbanistyki, Architektury i Nadzoru Budowlanego UW, od 1990 była zast. dyrektora Wydziału Gospodarki Przestrzennej UW, 26 II 1996 awansowała na dyrektora WGP, a od 1998 była Wojewódzkim Inspektorem Nadzoru Budowlanego. Po utworzeniu województwa lubuskiego została 1 VIII 1999 zast. naczelnika Wydziału Katastru, Geodezji i Administracji Budowlanej Urzędu Miejskiego w Gorzowie, kierując jednocześnie Oddziałem Administracji Budowlanej, od 2001 była naczelnikiem Wydziału Urbanistyki i Administracji Budowlanej, a od 2003 – naczelnikiem i dyrektorem Wydziału Administracji Budowlanej UM, 3 VIII 2011 przeszła na emeryturę. Pochowana została 21 III obok męża na cmentarzu komunalnym w Gorzowie.

Na 3 dni przed ukończeniem 75 lat życia, 16 stycznia 2014 r. zm. ks. infułat Józef Bryza, b. proboszcz parafii polsko-katolickiej w Gorzowie. Pochodził z Widzimia Nowego, miał uczęszczać do WSD w Paradyżu-Gościkowie, studia dokończył na ChAT w Warszawie, wyświęcony w 1975. Mieszkał w Strzelcach, we wrześniu 1981 r. został upoważniony przez ordynariusza diec. wrocławskiej Kościoła polskokatolickiego do zorganizowania parafii w Gorzowie, która została erygowana 12 X 1983, był jej pierwszym administratorem, a w 1989-2010 – proboszczem. Pracował zarobkowo w UW, ZM „Gorzów, w 1990-1991 był referentem w Archiwum Państwowym. W 1987 został członkiem RW PRON, ostatnio był członkiem Komisji Rewizyjnej Towarzystwa Przyjaciół Archiwum i Pamiątek Przeszłości. Pogrzeb odbył się 22 II na cmentarzu komunalnym w Strzelcach Kraj.

28 stycznia w wieku 63 lat zm. Bernadetta Zubik, b. zastępca kierownika USC w Gorzowie. Przez ok. ćwierć wieku pracowała w Urzędzie Stanu Cywilnego, od 1987 jako zast. kierownika. Pochowana została 31 I na cmentarzu komunalnym w Gorzowie.

3 dni później, 31 stycznia, w wieku prawie 77 lat zm. Benedykt Wiśniewski, b. prezydent miasta i b. prezes SM „Górczyn”. Pochodził spod Łęczycy, w 1966 ukończył Wieczorową Szkołę Inżynierską w Warszawie. Był konstruktorem w Biurze Projektów Przemysłu Papierniczego w Łodzi, od 1967 w Gorzowie, pracując kolejno: w „Stilonie”, gdzie przeszedł od stanowiska inspektora nadzoru do kierownika robót w SOWI i kierownika zabezpieczenia ruchu na Wydziale Kordu, następnie był kierownikiem działu transportu w GPBO „Zachód”, a po przejściu do GSM – kierownikiem osiedla „Dolinki”, a w 1979-1984 prezesem nowo powstałej SM „Górczyn”. Był pierwszym prezydentem miasta wybranym w trybie ustawy z 20 VII 1983, po akceptacji przez MRN, mianowany z dniem 1 II 1984, pod wpływem krytyki za nieskuteczne działania złożył rezygnację, która została przyjęta 21 XII 1985. W 1985-1988 był dyrektorem Zrzeszenia Przedsiębiorstw Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, następnie wrócił na stanowisko prezesa SM „Górczyn”, na którym pozostawał do 2005. Był sekretarzem Stowarzyszenia Pomocy Bliźniemu im. Brata Krystyna. Pochowany został 4 II na cmentarzu komunalnym w Gorzowie.

13 lutego w wieku 72 lat zm. mgr inż. arch. Ireneusz Dubicki, który po studiach związał się z Gorzowem, gdzie mieszkał i posiadał pracownię, a w 1968 w wieku 27 lat został członkiem Miejskiej Komisji Urbanistyczno-Architektonicznej przy Wydziale BUA w Gorzowie. Od co lat 90. był architektem miejskim w Kostrzynie, gdzie w 1994 został sekretarzem Rady Nadzorczej Fundacji „Stary Kostrzyn” i członkiem Społecznego Komitetu Porządkowania Starego Miasta. Pochowany został 17 II na cmentarzu komunalnym w Myśliborzu.

Dwa dni później, 15 lutego, odszedł w wieku 81 lat inż. Jerzy Szmyt, energetyk i regionalista, b. dyrektor ZE. Był absolwentem Państwowej Szkoły Ogólnokształcącej st. licealnego w Międzychodzie (1951), Wydziału Elektrycznego Szkoły Inżynierskiej w Poznaniu (1951-1955) i Politechniki Poznańskiej (1959-1963). Od 1 IX 1955 zatrudniony w Zakładzie Sieci Elektrycznych, w Gorzowie (od 1958 – Zakładzie Energetycznym), zrazu w Dziale Eksploatacji, następnie był kierownikiem sekcji i Działu Rozwoju Sieci, w 1967 został głównym inżynierem i zarazem I zastępcą dyrektora ZE, a w 1989-1992 – dyrektorem naczelnym, w 1993-1996 był zarządcą komisarycznym w Gorzowskich Zakładach Mechanizacji Budownictwa, na bazie którego utworzono „Zremb” SA, gdzie został pełnomocnikiem dyrektora ds. jakości. W 1965-1967 uczył też przedmiotów zawodowych w Technikum Elektromechanicznym. Od 1955 był członkiem Stowarzyszenia Energetyków Polskich, w 1964 zorganizował Oddziałową Sekcję Energetyczną z siedzibą w Gorzowie, a w 1977 – oddział gorzowski i został jego pierwszym prezesem (1977-1984). W 1977-1987 był wiceprzewodniczącym i przewodniczącym RW NOT w Gorzowie, pełnił też funkcję wiceprzewodniczącego WRN w kadencji 1984-1988. Odznaczony m. in. Krzyżem Kawalerskim OOP (1987). Pochowany 22 II w Alei Zasłużonych cmentarza komunalnego w Gorzowie.

W marcu pożegnaliśmy senator Stefanię Hejmanowską, która zm. 5 III 2014 r. w wieku prawie 77 lat. Z d. Richter, pochodziła z Poznania, była siostrą Heleny Klockowskiej (1931-2010), działaczki podziemnego radia „Solidarność”. W Gorzowie od 1945, w 1955 ukończyła Technikum Chemiczne w Gorzowie; od 1957 mieszkała w Tarnowie, pracując w Zakładach Azotowych, od 1966 – ponownie w Gorzowie, w 1966-1985 pracowała w „Stilonie”, gdzie w 1980 została sekretarzem Komisji Zakładowej „Solidarności”, internowana od 13 XII 1981 do 12 III 1982, przebywała w Poznaniu i Gołdapi, zwolniona skutkiem interwencji MCK, aresztowana ponownie od 25 VIII 1985 do 27 III 1986, przebywała w ZK w Krzywańcu, z tego powodu zwolniona dyscyplinarnie ze „Stilonu”, otrzymała następnie pracę sekretarki-kasjerki w Zespole Adwokackim nr 1 w Gorzowie, w 1995 utworzyła Warsztaty Terapii Zajęciowej Stowarzyszenia Rodzin Katolickich przy ul. Czereśniowej 15, które prowadziła do 70. roku życia (2007). Wchodziła w skład RKW „Solidarność”, należała do redakcji „Feniksa”, była członkiem Rady Duszpasterstwa Świata Pracy (1987-1989), sygnowała „list 35” z 1986, wchodziła też w skład Społecznego Komitetu Obchodów 6 Rocznicy Sierpnia ’80, 12 I 1988 została członkiem jawnej Rady Regionu, w 1988-1989 była członkiem Krajowej Komisji Wykonawczej NSZZ „Solidarność”, 18 XII 1988 weszła także w skład Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie, brała udział w pracach „okrągłego stołu” jako ekspert zespołu ds. ekologii, w 1989 wybrana została senatorem RP, funkcję tę pełniła przez 1 kadencję. W XII 2004 została sekretarzem Lubuskiego Sejmiku Osób Niepełnosprawnych, działała w KIK, była wiceprezesem Stowarzyszenia Rodzin Katolickich. Za działalność charytatywną została w 2002 wyróżniona nagrodą biskupa „Człowiek człowiekowi”, a w 2010 – medalem za zasługi dla NSZZ „Solidarność” Regionu Gorzowskiego, odznaczona była Złotym Krzyżem Zasługi (2001) i Krzyżem Oficerskim OOP (2007). Pochowana został 8 III w Alei Zasłużonych cmentarza komunalnego w Gorzowie.

Cztery dni po swych 79. urodzinach, 23 marca, zm. inż. Dominik Chreptowicz, b. pracownik ZM „Gorzów”, znany głównie jako współautor pierwszej monografii tych zakładów Zakłady Mechaniczne „Gorzów” w Gorzowie Wlkp.: monografia: 25 - lecie GZM, czerwiec 1945-1970 (Gorzów, MK FJN 1970). Pochodził z Chreptowiczów, zaścianka położonego 6 km od Turgieli, w pow. wieleńsko-trockim, w 1952 ukończył LO w Nowej Soli i rozpoczął studia na Wydziale Odlewniczym AGH. Pochowany został 27 III na cmentarzu komunalnym w Gorzowie.

Tydzień później, 20 marca, w wieku 51 lat zm. Dorota Elżbieta Sitasz z d. Molska, dyrektor SP im. W. Korsaka w Jeninie. Gorzowianka, absolwentka II LO (1982) i AWF w Gorzowie (1982-1986), Uczyła m.in. w SP w Lubczynie, od co najmniej 2007 kierowała Szkołą Podstawową w Jeninie. Pochowana 2 IV na cmentarzu komunalnym w Gorzowie

31 marca, w wieku 86 lat zm. dr Lucjan Zwoliński, emerytowany wykładowca akademicki gorzowskiej AWF. W 1956-1958 uczył w Zasadniczej Szkole Zawodowej (Zespół Szkół Mechanicznych), w 1959 zorganizował Wydział WF w SN, W 1970 obronił na WSWF w Poznaniu pracę doktorską Zmiany okresowe (1947-1967) w rozwoju fizycznym oraz sprawność fizyczna dzieci miasta Gorzowa Wlkp., następnie został pracownikiem naukowym w Filii AWF w Gorzowie. Był członkiem PZPR od 1953, w 1981 został delegatem na IV Miejską Konferencje PZPR i członkiem KM PZPR i KW PZPR (1981-1983). Dwukrotnie (1972-1974 i 1979-1980) był prezesem KS AZS AWF. Na emeryturze przeniósł się do Mogilna, gdzie zmarł i 5 IV został pochowany na miejscowym cmentarzu parafialnym.

W 3 dni po swych 47. urodzinach, 7 kwietnia, w następstwie ciężkiej choroby zm. Piotr Gintowt, nauczyciel wf w II LO, a także trener piłkarzy ręcznych. Ukończył SP nr 15, II LO (1986) i AWF w Gorzowie (1990). Po studiach pracował jako nauczyciel wf w Szkole Podstawowej nr 15 (1990-2007), następnie w II LO. Od najmłodszych lat uprawiał piłkę ręczną i lekką atletykę. Jako zawodnik AZS Gorzów w 1983 przebiegł w Zielonej Górze 100 m w czasie 10,8 s., a w 1984 został złotym medalistą XI OSM w Poznaniu, wygrywając bieg na 200 m w czasie 22,25 s., karierę sprinterską przerwała kontuzja. W piłkę ręczną zaczął grać już w V klasie szkoły podstawowej u trenera Zygmunta Dolinkiewicza, był też w kadrze Gorzowa u trenera Ryszarda Straszyńskiego, Prace trenera szczypiornistów rozpoczął w MKS Znicz, a następnie w AZS AWF i GSPR, w 1994 został też trenerem nowo powstałego UKS Lider przy SP 15, zdobywając dwa srebrne medale MP młodzików. W 2012 został ostatnim szkoleniowcem drużyny seniorów GSPR, po wycofaniu – z powodu finansowych – drużyny z rozgrywek I ligi zakończył karierę trenerską. W tracie jego zmagań z chorobą piłkarze i przyjaciele organizowali specjalne mecze pod hasłem „Gramy dla Piotra” i zbiórkę pieniędzy na leczenie. Pogrzeb odbył się 11 IV w na cmentarzu komunalnym.

Właśnie 11 kwietnia, w 4 dni po 36. urodzinach, zm. Marcin Rasch, również nauczyciel wf, b. pływak i kajakarz, Także gorzowianin, absolwent AWF w Gorzowie (2002). Pracował jako nauczyciel wf w Zespole Szkół Elektrycznych, przez wiele lat był kierownikiem Szkoły Pływania w „Słowiance”, w 2010 założył spółkę „Kids Camp”, do której należy sklep internetowy „Swimcentrum”. Od dawna uprawiał pływanie, trenował także kanadyjkarstwo, był finalistą MP, był także instruktorem pływania, zawodowym ratownikiem. Pochowany został 15 IV na cmentarzu komunalnym.

Trzy dni później, 14 kwietnia, w wieku 73 lat zm. dr Antoni Szczęsnulewicz, wilnianin, historyk literatury, emerytowany pracownik Wojewódzkiego Ośrodka Metodycznego, autor wielu publikacji i monografii. Pochowany został 16 IV na cmentarzu komunalnym.

Cztery dni później, 18 kwietnia, w wieku prawie 84 lat odszedł Henryk Holewik, zasłużony piłkarz Stilonu i b. trener piłkarski. Pochodził z Katowic, był wychowankiem klub Kleofasa Chorzów, który od 1947 znany jest jako Ruch Chorzów, następnie grał w OSS Piła, a od marca 1953 – w Gorzowie, zatrudniony oficjalnie jako elektromonter w Warsztacie Elektrycznym GZWS, do czerwca 1963 grał na pozycji obrońcy w drużynie piłkarskiej Unii i Stilonu, z którą w 1959 awansował do II ligi, a w 1961-1962 był grającym trenerem, następnie w Drezdenku i ponownie Stilonie. Jako emeryt mieszkał przy ul. Widok. Pochowany 24 IV na cmentarzu komunalnym w Gorzowie.

Drużyna Unii w 1959, od lewej stoją: kapitan Marian Cichosz, bramkarz Edward Kozielski, Zdzisław Wolak, Henryk Woźniak, Jerzy Gawacki, Lothar De Martin, Roman Dragon, Henryk Holewik, Edward Lasecki, Henryki Wilczak, Władysław Łuczaj

5 maja, w wieku 59 lat, zm. Leszek Wakulicz, nauczyciel, b. dyrektor ZSE i Szpitala Wojewódzkiego. Był synem Ignacego (1928-2002), b. kierownika Zakładu Drobiarskiego w Boleminie, b. przewodniczącego GRN w Deszcznie (1984-1990). Maturę zrobił w Technikum Elektrycznym, w 1979 ukończył studia historyczne na Wydziale Humanistycznym WSP w Zielonej Górze. Pracował jako nauczyciel w SP nr 3, następnie – w Zespole Szkół Ekonomicznych (ZSE), gdzie w 1984-1995 uczył historii, od 1986 jako zastępca. dyrektora, a w 1989-1995 – dyrektor placówki. Przeszedł następnie do pracy w Urzędzie Miejskim, gdzie był kolejno naczelnikiem Wydziału Edukacji oraz Wydziału Zdrowia i Opieki Społecznej, od 1999 kierował Gorzowskim Centrum Pomocy Rodzinie, następnie krótko – OSiR (2002). W 2002 podjął pracę w LUW jako dyrektor Wydziału Polityki Społecznej, wygrał następnie konkurs na dyrektora Samodzielnego Publicznego Szpitala Wojewódzkiego w Gorzowie, funkcję tę pełnił od 18 IX 2003 do 16 I 2007. Od 1998 przewodniczył Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, był równocześnie członkiem Powiatowej Rady Zatrudnienia, zastępcą przewodniczącego Rady Społecznej Szpitala Wojewódzkiego Nr 2 oraz członkiem Regionalnego Komitetu Sterującego Reformą Służby Zdrowia; w 2003 wojewoda powołał go na swego doradcę ds. infrastruktury społecznej, jednocześnie został powołany na 3-letnią kadencję w skład Rady Pomocy Społecznej przy Ministrze Pracy i Polityki Społecznej. Zm. po ciężkiej chorobie, pochowany został 9 V w grobie ojca na cmentarzu komunalnym w Gorzowie.

6 czerwca, w wieku prawie 74 lat zm. Zbigniew Denkiewicz, zasłużony działacz wędkarski i sportowy, sędzia wędkarski. Pochodził z Warszawy, szkołę podstawową ukończył w Pile (1947-1954), z zawodu kolejarz, w 1966 ukończył Technikum Kolejowe w Bydgoszczy. W 1969 wstąpił do Polskiego Związku Wędkarskiego, był członkiem koła PZW nr 8 „Kolejarz”, gdzie pełnił przez długie lata funkcje skarbnika, od 1985 był też sekretarzem Okręgowej Komisji Rewizyjnej PZW, delegatem na krajowy zjazd PZW, wiceprezesem ZO ds. młodzieży i strażnikiem SSR, w 1990 został sędzią wędkarskim klasy okręgowej, a w 2007 – klasy państwowej. Był też działaczem KS Warta, przez dwa lata zasiadał też w zarządzie klubu (1990-1992). Przez PZW został wyróżniony dyplomem uznania (1985, 1988), srebrna odznaką PZW (1992), medalem „Za zasługi w rozwoju wędkarstwa” (1994), złotą odznaką PZW z wieńcami (1997), odznaką „Zasłużony dla PZW (2011). Pochowany został na cmentarzu komunalnym w Gorzowie.

Cztery dni później, 10 czerwca, w wieku 85 lat zm. Julian Leśkiewicz, żołnierz AK i sybirak, działacz związkowy. Pochodził z Nowogródczyzny, 1942 wstąpił do AK w Grodnie, za tę przynależność został tam w 1950 aresztowany i skazany na 25 lat zsyłki, w 1951-1953 przebywał w obozie w Karagandzie, w 1953-1954 w Omsku, a następnie w Workucie, repatriowany w 1957, odszukał rodzinę ojca i siostrę w Karninie, sam osiedlił się w Gorzowie. Z zawodu spawacz, w 1958-1969 pracował jako robotnik w „Ursusie”, następnie w „Zrembie”, w 1971-1982 ponownie w „ZM „Gorzów jako ślusarz remontowy. Był działaczem zakładowej „Solidarności”, brał udział w strajku 14-16 XII 1981, został pobity podczas pacyfikacji zakładu, a po przesłuchaniu – zwolniony, później zajmował się zbieraniem pieniędzy dla rodzin skazanych, pod koniec 1982 został ponownie zatrzymany i następnie zwolniony z pracy, ponownie zatrudniony w ZM „Gorzów” w 1989-1998. Był członkiem 7-osobowej TKZ w ZM „Gorzów”, od 1988 – jawnej Rady Regionu „Solidarności”, sygnował „list 35” w 1986, w 2006 był członkiem komitetu honorowego obchodów rocznicy wprowadzenia stanu wojennego. Był działaczem Duszpasterstwa Świata Pracy i wschodził w skład Rady DSP. Swoje wspomnienia z dzieciństwa na Kresach i lat zsyłki przekazał w 1995 „Archiwum Wschodniemu”, opisał w nich życie codzienne w Remzy na Nowogródczyźnie w okresie międzywojennym, wkroczenie Armii Czerwonej, okupację sowiecką i niemiecką, walki Armii Krajowej, swą współpracę z partyzantką, działalność konspiracyjną, aresztowanie, wywiezienie do łagrów w ZSRR i życie codzienne w obozach do czasu repatriacji. Odznaczony został Krzyżem Wolności i Solidarności (2012) i „Odznaką honorową za zasługi dla województwa lubuskiego” (2010). Pochowany 14 VI na cmentarzu komunalnym.

Niespełna tydzień później, 16 czerwca, w wieku 62 lat zm. Andrzej Wawrzyński, działacz samorządowy i gospodarczy, b. wójt w Kłodawie, rzecznik konsumentów syn Henryki i Jerzego, sędziego SW we Wrocławiu. Urodził się w warszawie, młodość spędził w Lubinie, gdzie ojciec był prezesem sądu, w 1976 ukończył prawo na Uniwersytecie Wrocławskim oraz administrację na Uniwersytecie Łódzkim, do Gorzowa ściągnęła go żona – gorzowianka. W 1976-1982 pracował w Urzędzie Miejskim jako kierownik Wydziału Lokalowego, a w 1981-1982 – Wydziału Kultury, przez 7 następnych lat był kierownikiem Działu Handlowego w OSMl., w 1988-1989 pracował w Zakładach Drobiarskich „Poldrob”, następnie był współwłaścicielem firmy WTC Centrum. W 1995 został wójtem w Kłodawie, odwołany 15 VI 1998 na krótko przed upływem kadencji. Od 1999 ponownie pracował w Urzędzie Miejskim jako naczelnik Oddziału Nieruchomości Skarbu Państwa, w 2003 został miejskim rzecznikiem konsumentów, w tej roli wszedł w 2004 do Rady Konsultacyjnej ds. Ochrony Konsumentów przy wojewodzie lubuskim, uczył także w Centrum Kształcenia Ustawicznego (2004). Był członkiem SD, pełnił funkcję sekretarza MK SD w Gorzowie, w 1980 wybrany ponownie na tę funkcje, był też radnym MRN (1978-1981). Pochowany został 20 VI na cmentarzu komunalnym.

29 czerwca w wieku 84 lat zm. Antoni Nowicki, emerytowany komornik, który od co najmniej lat 70. był komornikiem rewiru I przy Sadzie Rejonowym w Gorzowie. Pochowany 2 VII na cmentarzu komunalnym.

2 lipca w wieku 61 zm. płk Jan Figura, dyrektor Wydziału Zarządzania Kryzysowego UM, znany przede wszystkim z akcji oprysków przeciw meszkom i komarom w Gorzowie, które zainicjował w 2001 r. Urodził się w podgorzowskim Dzierżowie, jeszcze jako dziecko z rodzicami zamieszkał w Gorzowie, ukończył Szkołę Rzemiosł Budowlanych (1967-1969), Technikum Budowlane (1969-1972), następnie inżynierię wojskową na Wyższej Oficerskiej Szkole Wojsk Inżynieryjnych we Wrocławiu (1972-1976), później także kwatermistrzostwo na ASG w Rembertowie. Po studiach w 1976 rozpoczął służbę w 4. Łużyckiej Brygadzie Saperów w Gorzowie, jako kwatermistrz pracował w jednostkach 4. i 5. Dywizji Wojska Polskiego m.in. w Słubicach i Kostrzynie (JW. 3350, czyli 113 Pułk Artylerii, od 1994 – 13 PA), ostatnio jako szef logistyki w 13. Pułku Artylerii, od 1996 w stanie spoczynku, w 2012 został awansowany na pułkownika. Od 1996 pracował w Urzędzie Miejskim w Gorzowie, zrazu jako szef Inspektoratu Obrony Cywilnej, następnie naczelnik i dyrektor Wydziału Zarządzania Kryzysowego. Pochowany został 4 VII na cmentarzu komunalnym w Gorzowie.

Tydzień później, 11 lipca, w wieku prawie 86 lat zm. mgr inż. Zdzisław Czubakowski, sybirak, działacz gospodarczy i polonijny. Dzieciństwo spędził w Baranowiczach, do szkoły zaczął chodzić w Żerebkowiczach, 10 IV 1940 cała rodzina zesłana została do Nei za Kostromą, od 1941 mieszkała w Kazachstanie, w maju 1945 repatriowała się do Krosna Odrzańskiego, w kwietniu IV 1946 zamieszkała w Gorzowie. W 1946 rozpoczął naukę w Gimnazjum Handlowym w Gorzowie, kontynuował w Zamościu, dokończył w 1950 w Państwowym Liceum Administracyjnym w Gorzowie [dziś Zespół Szkół Ekonomicznych], następnie studiował na WSR w Poznaniu. Pracował w Zjednoczeniu PGR, ok. 1966 był dyrektorem Centrali Nasiennej, w 1969-1973 kierownikiem Zakładu Zieleni w Gorzowie, w 1989 pozostawał dyrektorem Wojewódzkiego Zakładu Usług Wodnych, przed 1996 przeszedł na emeryturę. Od końca lat 80. działał społecznie w organizacjach kresowo-patriotycznych, w 1988 należał do inicjatorów Związku Sybiraków w Gorzowie, gdzie został wiceprezesem OW, z funkcji tej zrezygnował w 1995, gdy założył gorzowski oddział Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” i został jego prezesem, ostatnio (2013) był honorowym przewodniczącym OW, zasiadał też w Radzie Krajowej. Był także jednym z organizatorów Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej i wiceprezesem zarządu (1997), od lat opiekował się drużyną harcerską w polskiej szkole średniej im. Jędrzeja Śniadeckiego w Solecznikach. Swoje syberyjskie wspomnienia zawarł w książce Od Baranowicz przez wołogodzką tajgę i południowy Kazachstan do Gorzowa Wielkopolskiego: cząstka życia Zdzisława Czubakowskiego (od lipca 1938 roku do 30 kwietnia 2006 roku) (WOM Gorzów 2008). Odznaczony był m.in. Krzyżem Kawalerskim OOP (2010), w 2003 otrzymał Złotą Odznakę Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich, a w 2010 – Odznakę Honorową za Zasługi dla Województwa Lubuskiego. Żona Alicja Czubakowska z d. Jaroszewicz (1935-2008) był młodszą koleżanką ze szkoły średniej, ślub wzięli w 1953, Pochowany został 15 VII obok żony w grobie teściów na cmentarzu komunalnym w Gorzowie.

Dwa dni później, 13 lipca, po długiej i ciężkiej chorobie w wieku 76 lat zm. mgr inż. Roman Stefański, prezes spółki „Enter”. Pochowany 21 VII na cmentarzu komunalnym.

Dzień później, 14 lipca, w wieku 60 lat zm. Elżbieta Czyżewska, nauczycielka IV LO w Gorzowie. Ukończyła m.in. Szkołę Podstawową w Strzelcach Kraj. (1961-1969) i Zespół Szkół Ekonomicznych w Gorzowie (1969-1973), z wykształcenia polonistka, uczyła od co najmniej 1977, najpierw w Studium Nauczycielskim, następnie w IV LO w Gorzowie. Była też działaczką ZNP. Pochowana została 17 VII na cmentarzu komunalnym w Strzelcach Kraj.

25 lipca w wieku 75 lat zm. kpt. Franciszek Dybuś, b. dowódca kompanii ZOMO, którą w XII 1981 dowodził podczas pacyfikacji Zakładów Mechanicznych „Gorzów”. Pochowany 28 VII na cmentarzu komunalnym.

Nazajutrz, 26 lipca, w wieku 81 lat zm. Marian Szambelan, b. działacz partyjny w Strzelcach, Dobiegniewie i Gorzowie, mąż Barbary, b. posłanki (1969-1976). Ukończył Liceum Pedagogiczne w Gorzowie, następnie studia historyczne na WSP. Od 1956 pracował jako nauczyciel w Nowym Drezdenku, w 1964 przeszedł do pracy w KP MO w Strzelcach. Od 1962 był członkiem PZPR, w 1967 został instruktorem w KP PZPR w Strzelcach, następnie był kierownikiem POPP (1969-1970), a 1 XII 1970 został sekretarzem ds. propagandy KP PZPR w Strzelcach, od 1975 w KW PZR w Gorzowie, zrazu jako st. inspektor w Wydziale Administracyjnym KW PZPR, od 1 VII 1982 był kierownikiem Referatu Kadr KW, w 1984-1988 – I sekretarzem KM-G PZPR w Dobiegniewie, a w 1988-1989 – I sekretarzem KZ PZPR w UW w Gorzowie. Pochowany 29 VII na cmentarzu komunalnym.

28 sierpnia w wieku 91 lat zm. Helena Spreńska, nestorka handlu gorzowskiego. W 1961, jako kierowniczka sklepu PSS została radną MRN na jedną kadencję (1061-1964). Pochowana 30 VIII na cmentarzu komunalnym.

18 września, w wieku ponad 85 lat, zm. Mieczysław Cichocki, b. żużlowiec i trener, pionier gorzowskiego żużla. Od 1945 mieszkał w Gorzowie, uczył się w Państwowym Gimnazjum i Liceum w Gorzowie, w 1948 skończył III klasę gimnazjalną, ale maturę zdał w 1951 w Liceum Handlowo-Administracyjnym [ZSE], następnie studiował w Wyższej Szkole Handlowej w Poznaniu, od 1955 pracował w „Stilonie”. Po śmierci Zdzisława Kowalskiego (1925-2013) był ostatnim żyjącym członkiem pionierskiej ekipy żużlowców, od najmłodszych lat interesował się motoryzacją, na pierwsze treningi miał przychodzić w mundurze harcerskim, stąd pierwszy pseudonim „Harcerzyk”. W 1947 uzyskał prawo jazdy. Na terenie koszar przy ul. Chopina znalazł wrak motocykla DKW 200 SB, na którym jeździł po remoncie na torze żużlowym, w 1946-1948 był zawodnikiem Unii, następnie – Gwardii, od 1952 jeździł w barwach Unii Leszno, z którą trzykrotnie sięgnął po tytuł drużynowego MP (1952, 1953, 1954), w 1956 wrócił do Gorzowa. Już w 1960 został jeżdżącym trener drużyny Stali, która w 1961 awansowała do I ligi, a gdy w 1962 trenerem Stali został B. Frodenheim zajął się szkoleniem młodzieży. Za jego debiut na torze może uchodzić start w eliminacjach mistrzostw okręgu poznańskiego, które odbyły się w 1947 na bieżni Stadionu Miejskiego przy ul. Myśliborskiej, ostatni znany występ na torze miał miejsce 30 IV 1961 podczas derbowego meczu z Zielonej Górze, gdzie zdobył 8 p. Jako zawodnik Gwardii zajął 21 V 1950 2. miejsce, najlepszy z gorzowian, w pierwszym indywidualnym turnieju zorganizowanym przez działacz Stali o „Puchar Ursusa”, 16 VII 1950 wywalczył pierwszy „Stalowy But” w turnieju zorganizowanym także przez Stal, a 1 X 1950 w zdominowanym przez gorzowian „Pucharze Winobrania”, który wygrała Gwardia Gorzów przed Stalą Gorzów, zajął III miejsce za Tadeuszem Stercelem i Stanisławem Frącewiczem. W turnieju „O Nagrodę Zakładów Mechanicznych” (2 VI 1957), który zdominowali zawodnicy Skry Warszawa, jako najlepszy z gorzowian zajął III miejsce, wyprzedzając Tadeusza Stercela. Po wojnie mieszkał przy Matejki, gdzie – jak twierdził – był świadkiem zbrodni popełnianych przez NKWD na jeńcach w obozie urządzonym w koszarach, na emeryturze zamieszkał w Jeninie, Tuż przed śmiercią zdążył zrobić odlew dłoni na tablicy do galerii sław na stadionie im. Jancarza, którą 3 X 2014 odsłoniła wdowa po nim, Alicja, pochowany został 22 IX w grobie ojca Antoniego (1896-1983) na cmentarzu komunalnym w Gorzowie.

1950 rok. O lewej: Kazimierz Wiśniewski, Marian Kaiser, Tadeusz Gomoliński, Tadeusz Stercel, Mieczysław Cichocki. Mecz Unia Leszno – Włókniarz Częstochowa.

6 dni później, 24 września, w wieku ponad 96 lat, odeszła inna nestorka – środowiska fotograficznego, Janina Trojan. Ukończyła SP w rodzinnych Swojatyczach na Nowogródczyźnie, przez większość życia była gospodynią domową, od 1945 w Gorzowie, gdzie przyjechała z bratem Henrykiem, umiejętności fotografowania nauczyła się przypadkowo, kupiwszy okazyjnie aparat marki „Zorka”, w 2000 obchodziła półwiecze pracy artystycznej. Fotografowała głównie dzieci i przyrodę, robiła portrety, akty, pejzaże, ostatnio zajmowała się fotomontażem, korzystając ze swego dużego archiwum. Była współzałożycielką oddziału PTF, następnie Gorzowskiego Towarzystwa Fotograficznego, uczestniczyła we wszystkich wystawach środowiskowych, wystawiała także w NRD. Była laureatką dziesiątek nagród, otrzymała większość prestiżowych nagród środowiska gorzowskiego, w tym nagrodę im. Waldemara Kućki (1994), za swą działalność uhonorowana została także odznakami „Zasłużony Działacz Kultury”, „Za zasługi dla województwa gorzowskiego”, honorową odznaką miasta Gorzowa (1995), złotą odznakę Federacji Amatorskich Stowarzyszeń Fotograficznych w Warszawie, medalem 150-lecia fotografii (1989) oraz medalem miasta Cottbus. Mieszkała przy Matejki 18, mąż Mikołaj Trojan (1915-1999), pochodził z Baranowicz, od 5.10.1945, pracował w sklepie masarskim Franciszka Piaskowskiego, w 1947-1950 w rzeźni miejskiej, a w 1950-1977 – w GS, od 1980 na emeryturze, członek ZBoWiD, ślub w 1947, córki: Alicja, wdowa po Jerzym Sikorze, oraz Mirosława po mężu Granops, też fotograf. Pochowana została 27 IX na cmentarzu komunalnym.

Prosto z miasta

Robert
Borowy

Jak to było z gorzowskimi pochodami majowymi?

Pierwszy pochód majowy w powojennym Gorzowie odbył się w 1946, ostatni w 1988 roku. Przez te lata spontaniczne przejścia przez miasto ubarwiał albo Szymon Gięty, albo demokratyczna opozycja.