Komuniści chcieli uciec od wszystkiego, co niosła ze sobą II RP

2015-11-11, Trzy pytania do...

Trzy pytania do historyka, profesora Filipa Musiała, współautora książki ,,Od niepodległości do niepodległości 1918-1989’’

- Co się tak naprawdę wydarzyło 11 listopada 1918 roku, skoro wielu historyków uważa, że ten dzień stanowi jedynie symboliczną datę w drodze do odzyskania przez Polskę niepodległości?

- Przybyły dzień wcześniej z więzienia w Magdeburgu Józef Piłsudski przejął od Rady Regencyjnej zwierzchnią władzę nad wojskiem, zaś nazajutrz został naczelnym wodzem i otrzymał misję tworzenia rządu. W tym momencie Polacy kontrolowali niewielki obszar swojego kraju. Była to część Wielkopolski, Mazowsza, Małopolski, skrawek Śląska. Procentowo było to na pewno dużo mniej niż połowa późniejszej powierzchni kraju. Reszta ziem była odzyskiwana przez naszych przodków w licznych walkach, powstaniach, wojnach. Sytuacja była wtedy bardzo dynamiczna. 11 listopada jest dlatego taką symboliczną datą, gdyż w chwili przekazania władzy Piłsudskiemu rozpoczął się kilkuletni proces budowy II RP, który zakończył się podpisaniem traktatu w Rydze w 1921 roku. Trochę przypomina to późniejszy 4 czerwca 1989 roku, kiedy odbyły się pierwsze, częściowo wolne wybory. Był to początek odchodzenia od komunizmu, który trwał jeszcze jakiś czas.

- II Rzeczpospolita nie była w ocenie historyków państwem idealnym. Z jakimi największymi bolączkami walczyli nasi dziadkowie?

- Takich niedoskonałości było dużo i to we wszystkich aspektach życia publicznego. Na pewno system polityczny wprowadzony przez sanację po 1926 roku nie był właściwy, bo był to system autorytarny. Z dzisiejszego naszego punktu widzenia taka sytuacja byłaby nie do zaakceptowania, aczkolwiek przed drugą wojną światową takich systemów autorytarnych w Europie było dużo. W Polsce większość środowisk opozycyjnych została wypchnięta poza nurt życia państwowego. Jako historyk nie mogę doszukać się pozytywów również w działaniach mających na celu liczne aresztowania liderów opozycji politycznej lub skazanie ich na konieczność opuszczenia kraju. W tym gronie były osoby niezwykle zasłużone dla budowy niepodległości kraju, jak Wojciech Korfanty czy Wincenty Witos. Można było z nimi nie zgadzać się politycznie, można było krytykować ich niektóre wybory, ale nikt nie powinien odbierać im zasług. Bardzo istotną wadą były ponadto ogromne nierówności społeczne wynikające także z różnego poziomu rozwoju gospodarczego na terenach poszczególnych zaborów. Państwo powoli starało się iść w kierunku wprowadzania reform społecznych, w tym przede wszystkim reformy rolnej w 1925 roku, ale do wybuchu drugiej wojny światowej nie osiągnięto poziomu życia takiego, jakiego by się spodziewano. Nałożyło się na to wiele czynników.

- Dlaczego w czasach PRL-u tak zaciekle starano się wymazać z pamięci Polaków oraz z kart historii datę 11 listopada?

- W pierwszej kolejności kłopotliwym symbolem okresu międzywojennego był sam Józef Piłsudski. Do tego komuniści całkowicie chcieli uciec od wszystkiego, co niosła ze sobą II RP. Dlatego wskazywali ten okres jako najgorszy w dziejach całej Rzeczpospolitej. A data 11 listopada, jako symbol niepodległości, była dodatkowym zagrożeniem, gdyż ten dzień opozycja wykorzystywała do różnych demonstracji. Wiadomo, demonstracje w PRL-u były skierowane przeciwko komunistom. Stąd eliminowano to święto, żeby nie stwarzać pretekstu do budowy opozycji. Na szczęście ostatnie 25-lecie wolnej już Polski pokazało, że nie udało się całkowicie wymazać dnia 11 listopada z naszej pamięci. Patrząc na rozmach, jaki przyjmuje to święto w ostatnich latach można z satysfakcją powiedzieć, że praca wykonana przez różne środowiska w odbudowę pamięci o tamtych czasach nie poszła na marne. Osobiście jestem pozytywnie podbudowany wielością inicjatyw społecznych i myślę, że w sensie symbolicznym jest to duży sukces III RP, choć pracować nad tym należy dalej.