Pani rektor o tatusiach

2013-09-23, Czytaj ze mną

Przepraszam, na wstępie, za ten nieco żartobliwy tytuł, ale będę pisać o bardzo poważnych sprawach, więc wprowadzam go dla równowagi.

Profesor Elżbieta Skorupska-Raczyńska znana jest przede wszystkim jako rektor Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, a w kręgach literackich jako poetka, autorka czterech tomów poetyckich, członkini Związku Literatów Polskich. Swoje naukowe zainteresowania prezentuje także w Radiu Gorzów, gdzie w audycjach Andrzeja Pierzchały omawia rozliczne problemy językoznawcze. Bo właśnie językoznawstwo jest podstawową specjalnością pani profesor. W pracy doktorskiej zajmowała się „Progresywnymi zapożyczeniami pochodzenia łacińskiego w polszczyźnie XIX wieku” (Gorzów 2000, wyd. WOM) i pewnie dlatego język tego okresu ciągle jest terenem jej badań. A że język XIX wieku najlepiej do literatury wprowadziła Eliza Orzeszkowa, więc teraz Elżbieta Skorupska-Raczyńska z pasją bada różne jego aspekty właśnie w twórczości tej pisarki. W artykułach lub pracach przyczynkarskich analizowała już: funkcję barw, świat natury, kolorystykę dworu i zaścianka, kreację lasu, religijność szlachecką i religijność ludową oraz uczucia dziecka w różnych utworach autorki znad Niemna. Elżbieta Skorupska-Raczyńska dobiera się do najgłębszych pokładów dzieła literackiego: do jego języka, by zbadać funkcję niemal każdego słowa.

Ostatnio ukazało się jej studium językowo-stylistyczne „Kreacja ojca w powieściach nadniemeńskich Elizy Orzeszkowej”, czyli w „Nad Niemnem”, „Dziurdziach” i w „Chamie”. W poszczególnych rozdziałach autorka prezentuje: „ojca na miarę czasów”, czyli Benedykta Korczyńskiego z „Nad Niemnem”, ojców wywodzących się ze wsi, ojczyma, którego zgodnie z dawną terminologią nazywa wierzbowym ojcem, ojców zmarłych, którzy żyją w pamięci, oraz opiekunów. Mamy więc galerię około 20 tatusiów od najbiedniejszych po bogatych, od związanych z rodzinną ziemią po lekceważących takie związki, od dojrzałych po młodzieńców, od prawych po zbrodniarzy. Końcowy, jeden rozdział autorka poświęca matkom, do opisania których albo znalazła niewiele materiału, albo może zostawia sobie na oddzielną książkę?

Poszczególni męscy bohaterowie pokazani są w aspekcie społecznym i historycznym, ale autorka koncentruje się na analizie języka, jakim Orzeszkowa o nich pisze lub jaki wkłada w ich usta. W odniesieniu do Benedykta Korczyńskiego mamy przegląd dotyczących jego epitetów (np. ciężkie, nieustanne kroki), innych form werbalnych (np. rzucił się ku drzwiom), zmetaforyzowane porównania i przenośnie (np. tęsknota poruszyła zmarszczki), a także analizę sposobu mówienia: zająknienia, powtórzenia, wykrzyknienia, emocjonalizmy pozytywne i negatywne, formy obelżywe, wyrażenia ironiczne lub sarkastyczne, a nawet trawestację znanych przysłów lub porzekadeł. Inne postaci nie są u Orzeszkowej aż tak rozbudowane jak Korczyński, ale celność ich określania lub dobór ich słownictwa świadczy o językowym kunszcie autorki.

Praca Elżbiety Skorupskiej-Raczyńskiej adresowana jest przede wszystkim do badaczy literatury, ale przy okazji każe uświadomić sobie, że każde użyte przez autora słowo ma znaczącą wartość, że ich dobór świadczy nie tylko o celnym pokazaniu postaci, ale przede wszystkim o talencie i pracowitości twórcy utworu literackiego. Czy współcześni autorzy, tak ochoczo piszący długie powieści, mają świadomość wagi słów, jakie używają?

Elżbieta Skorupska-Raczyńska „Kreacja ojca w powieściach nadniemeńskich Elizy Orzeszkowej – (studium językowo-stylistyczne)”, wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Gorzowie Wlkp. s. 220

P.S. Sprawę pomnika Kazimierza Furmana przedstawiłam tak, jak była ona zaprezentowana podczas spotkania z artystą. Andrzej Trzaskowski w felietonie "Furman uwięziony" (blog "Jestem z miasta") jako członek Społecznego Komitetu widzi ją nieco inaczej. Warto porównać.

Czytaj ze mną

Jaromir

„Pegaz Lubuski” nr 80

Po raz pierwszy zapraszam do czytania „Pegaza Lubuskiego” online, a nie na wydruku. Bo nie ma wydruku, nie było także zwyczajowej promocji numeru z udziałem autorów tekstów i osób zainteresowanych literaturą tworzoną w Gorzowie. Takie czasy. Ale czytać można.