Szkoły jako dziedzictwo

2016-05-09, Czytaj ze mną

„Szkoły są świadectwem czasów, w których powstały” – pisze Zbigniew Bujkiewicz we wstępie do swojej książki „Szkoły publiczne w regionie lubuskim w XIX i w pierwszej połowie XX wieku – dziedzictwo archiwalne i kulturowe”. Długi tytuł w zasadzie mieści w sobie całą zawartość opracowania, ale muszę tu dodać, że strony 109 – 242 wypełniają zdjęcia i plany architektoniczne szkół.

W części pierwszej najpierw omówiono rozwój pruskiego/niemieckiego systemu szkolnego od połowy XVIII do połowy XX wieku, a w nim kolejne przekształcenia szkół w naszym regionie. Rozdział następny dotyczy architektury, a konkretnie ogólnych zasad budownictwa szkolnego w tamtym okresie. Następnie autor przedstawia zasoby archiwów w Zielonej Górze i Gorzowie dotyczące szkół, a potem kolejno, w układzie alfabetycznym prezentuje szkoły w poszczególnych miejscowościach. Stosunkowo obszerny rozdział dotyczy szkół w Gorzowie. Wypisuję z niego kilka ciekawostek.

* Najstarsza wzmianka o szkole pochodzi z 4 lipca 1462 roku, a w niej wymienione jest nazwisko pierwszego nauczyciela – Johanna Smetha.

* Pierwszy budynek przeznaczony specjalnie dla szkoły wybudowano w 1710 roku. Liczyła ona sześć klas, a wykładano łacinę, grekę, hebrajski, matematykę, fizykę i język niemiecki.

* Od 1811 roku w tzw. wyższej szkole obywatelskiej wykładano łacinę, język francuski, religię, historię, geografię, język niemiecki, kaligrafię, matematykę, technologię, przyrodę, historię naturalną, śpiew i czytanie. Budynek tej szkoły znajdował się na obszarze przeznaczonym pod budowę linii kolejowej (otwarcie 1857 r.), zdecydowano więc o jego wyburzeniu i wzniesieniu nowego w sąsiedztwie.

* Nową szkołę przy ul. Obotryckiej uroczyście otwarto 15 X 1859 roku. W 1899 r. dobudowano do niej trzy sale lekcyjne, a w 1900 r. wzniesiono salę gimnastyczną. Tu do 1938 roku mieściło się początkowo gimnazjum i szkoła realna. W miarę wzrostu liczby dzieci oddzielono gimnazjum, a szkoła realna zyskała miano wyższej. Ten budynek spłonął w okresie wojny.

* W 1938 roku ukończono budowę nowej szkoły przy ul. Estkowskiego (dzisiejsza AWF) i tu przeniesiono wyższą szkołę realną.

* Do wymienionych wyżej szkół chodzili tylko chłopcy. Od 1744 r. dziewczęta mogły uczęszczać tylko do prywatnych pensji, dopiero w 1861 r. powołano pierwszą miejską szkołę dla dziewcząt, potem przekształconą w liceum i następnie w wyższe liceum.

* W 1869 r. oddano żeńską szkołę obywatelską, przekształconą potem w średnią szkołę dla dziewcząt.

* W 1863 roku w mieście funkcjonowały cztery szkoły: gimnazjum i szkoła realna przy ul. Obotryckiej, szkoła obywatelska dla chłopców przy ul. Warszawskiej, szkoła żeńska na skrzyżowaniu Dzieci Wrzesińskich i Hawelańskiej (nie istnieje) i szkoła u zbiegu ulic Konstytucji 3 Maja i Estkowskiego (nie istnieje).

Co było dalej – zainteresowanych odsyłam do książki Zbigniewa Bujkiewicza. Dodam tu jeszcze, że w 1801 r. w Gorzowie mieszkało 6155 osób, w 1849 – 12097, w 1905 – 36.934, a w 1933 – 45.928. Tak dynamiczny rozwój miasta wymuszał budowę szkół, bo przecież dzieci było coraz więcej.

Są tu także dane dotyczące liczby uczniów w poszczególnych szkołach w 1929 roku. Najwięcej, bo 677 chodziło do chłopięcej szkoły ludowej I st. przy ul. Szkolnej oraz 666 dziewczęcej szkoły ludowej, ale III st. przy ul. Kosynierów Gdyńskich. Klasy były duże, dopuszczano, że mogło w jednej mogło się uczyć nawet 70 dzieci.

32 dawne szkoły wpisane są do rejestru zabytków województwa lubuskiego. Zdecydowana większość tych zbudowanych w XIX i w I poł. XX wieku stoi do dziś i ciągle utrzymuje tę samą funkcję – uczą się w niej dzieci i młodzież.

Autor ma nadzieję, że jego książka uświadomi współczesnym nauczycielom i młodzieży, że korzystają z dziedzictwa kulturowego minionych lat.

***

Zbigniew Bujkiewicz, „Szkoły publiczne w regionie lubuskim w XIX i w pierwszej połowie XX wieku – dziedzictwo archiwalne i kulturowe”, wyd. Archiwum Państwowe w Zielonej Górze, Zielona Góra 2015, s. 260. Na okładce projekt dzisiejszego liceum przy ul. Przemysłowej.

Korzystałam z egzemplarza z Działu Regionalnego Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Zbigniewa Herberta.

Czytaj ze mną

Jaromir

„Pegaz Lubuski” nr 80

Po raz pierwszy zapraszam do czytania „Pegaza Lubuskiego” online, a nie na wydruku. Bo nie ma wydruku, nie było także zwyczajowej promocji numeru z udziałem autorów tekstów i osób zainteresowanych literaturą tworzoną w Gorzowie. Takie czasy. Ale czytać można.