„Nadwarciański rocznik” – tematy gorzowskie

2017-01-03, Czytaj ze mną

„Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalnego” datowany na 2016 rok ma numer 23 i liczy 550 stron. Autorami zmieszczonych tekstów są aż 22 osoby. Wachlarz tematów jest bardzo szeroki, dlatego najpierw wybieram wątki związane z Gorzowem, a te dotyczące regionu przedstawię w następnym odcinku.

Na okładce rysunek tablicy z herbem Landsbergu, która wisiała na filarze mostu Gerloffa. Choć most został zburzony, tablica ta – na szczęście – ocalała i stoi naprzeciw Urzędu Miasta. Otto Gerloff był burmistrzem Landsbergu, za rządów którego w 1926 roku zbudowano most na Warcie. Oprócz podstawowej funkcji połączenia dwóch brzegów rzeki, most wyróżniał się on rozmaitymi ozdobami i ładnymi detalami. Roman Piciński pieczołowicie na rysunkach odtworzył te detale, które teraz stały się interesującymi ilustracjami rocznika. O tym oraz o innych mostach na Warcie na wewnętrznych okładkach pisze Agnieszka Dębska. Takie rysunki detali z przeszłości miasta oraz ich historyczne uzasadnienie to już tradycja „Rocznika”.

Artykuł Edwarda Rymara „Promnitzowie, Kerwulfowie i Kawelowie – prominenci Gorzowa z XV i XVI wieku” jest dopełnieniem informacji zawartej w księdze Joachima Zdrenki o inskrypcjach z miasta i powiatu gorzowskiego. W gorzowskiej katedrze na czterech cegłach zewnętrznej ściany wschodniej prezbiterium znajdują się napisy. Na dwóch upamiętniony jest Johann Prominitz, a na dwóch pozostałych równie godny mieszczanin o nazwisku zaczynającym się na „K”. Profesor Zdrenka nie potrafił rozszyfrować nazwiska, natomiast profesor Rymar prowadzi śledztwo, by ustalić, o którego z dwóch prominentów chodzi. Ciekawe, szczegółowe rozważania.

Zwracam uwagę na bardzo interesujący biogram Hermanna Pauckscha opracowany przez Jerzego Zysnarskiego. Hermann Paucksch jest jedynym niemieckim mieszkańcem Landsbergu, którego nazwisko zachowało się w naszym miejskim krajobrazie. Na Starym Rynku mamy Fontannę Pauckscha, dziś nazywaną tak samo jak przed wojną. W XIX weku Hermann Pauchsch przyczynił się najbardziej do podniesienia rangi Landsbergu z małego, prowincjonalnego miasta do pozycji miasta przemysłowego. Był właścicielem fabryki kotłów parowych używanych na całym świecie. Miał talent nowatora i biznesmena. Umiał skupić wokół siebie ludzi zdolnych i stworzył przemysłowy kombinat. W swoje 80 urodziny dał miastu 10 tysięcy marek w złocie z przeznaczeniem – cytuję z dokumentu fundacyjnego – na wystawienie w miejscu publicznym dzieła o wartości artystycznej. Pozwolę sobie zaproponować, aby to była pomnikowa fontanna usytuowana na głównym placu targowym miasta w miejscu, gdzie kiedyś stał stary ratusz, w którym kiedyś składałem ślubowanie obywatelskie i gdzie stawaiłem pierwsze kroki w zawodowej działalności. Miasto zamówiło rzeźbę u cenionego artysty berlińskiego Cuno von Uchtritz. Choć Hermann Paucksch był tak ważny, jego dorobek nie doczekał się naukowego opracowania. Jerzy Zysnarski zgromadził wiele faktów z życia zawodowego i prywatnego i je przybliża polskiemu czytelnikowi z pełną świadomością, że nie jest to jeszcze pełna wiedza o tym cenionym landsberszczaninie.

Jerzy Zysnarski skierował do „Rocznika” dwie ciekawostki z przeszłości naszego miasta. Pierwsza dotyczy sześciolatków. 20 września 1842 roku w miejscowym czasopiśmie ukazał nakaz władz miasta, aby wszystkie dzieci, które 29 września (dzień św. Michała) osiągnął sześć lat, rozpoczęły naukę w szkole. Jeśli rodzice tego nie dopełnią, będą musieli zapłacić karę w wysokości jednego talara. Komentarz: już w połowie XIX wieku oczywiste było, że sześciolatki powinny chodzić do szkoły. My ciągle uważamy, że to za wcześnie.

Druga ciekawostka związana jest z nazwą naszego miasta. Jak wiadomo już w XIX wieku prof. Romer ze szkoły lwowskiej urobił nazwę „Gorzów” przez analogię do śląskiego Landsberga, natomiast ks. Stanisław Kozierowski z Poznania opowiadał się za „Kobylą Górą”. Jerzy Zysnarski odkrył, że Samuel Orgelbrand w swojej encyklopedii nasze miasto nazywał „Winnogórą nad Wartą”. U nas nie było znaczących winnic, skład więc ta nazwa urobiona od upraw?

Zofia Nowakowska, niestrudzona promotora pionierów, w „Roczniku” przypomina dwóch panów Wiśniewskich (zbieżność nazwiska przypadkowa): Wiktora – żołnierza, działacza politycznego, urzędnika, kupca oraz propagatora muzyki oraz Romana Wiśniewskiego – pierwszego fryzjera. Starannie zbudowane biogramy dopełnione są zdjęciami i dokumentami z lat pierwszych.

Do gorzowskiego rozdziału włączam jeszcze Ursulę Hasse-Dresing – jak ją nazwał Zbigniew Czarnuch – budowniczkę dróg ku sobie. Przed wojną 15 lat mieszkała w Landsbergu, a po wojnie od 1972 roku do śmierci w 2015 była aktywną rzeczniczką zbliżenia dawnych i obecnych mieszkańców Gorzowa, prezeską ziomkowskiego stowarzyszenia obejmującego miasto i powiat gorzowski, inicjatorką wielu akcji na rzecz miasta. W roczniku jest także przemówienie Ursuli Hasse-Dresing o współpracy wygłoszone w 2000 roku podczas XXII zjazdu landsberczyków w hotelu „Mieszko”. Osobiste wspomnienie o pani prezes dodał Jacek Jeremicz, uczestnik i tłumacz wielu spotkań władz miasta z landsberczykami.

W dziale „Badacze naszego regionu” zamieszczono sylwetki dwóch gorzowian: Dariusz A. Rymar prezentuje Henryka Jana Kustosza, a Agnieszka Połaniecka – Tomasza Jurka.

Henryk Kustosz jest architektem, ale specjalizuje się w badaniu i renowacji starej, zabytkowej architektury. Imponujący jest jego konserwatorski dorobek zawodowy, na który składają się: inwentaryzacje konserwatorskie, badania architektoniczne i urbanistyczne, ekspertyzy konstrukcyjno-budowlane, dokumentacje projektowe, nadzory inwestorsko-konserwatorskie, konsultacje i opinie. W biogramie szczegółowy wykaz obiektów, przy których pracował.

Natomiast prof. dr hab. Tomasz Jurek jest historykiem kultury fizycznej, zajmował się nie tylko kultura fizyczną w naszym regionie, ale także polonijną oraz mniejszości narodowych w Polsce przed 1939 rokiem. Jest autorem licznych prac opublikowanych w książkach i w specjalistycznych czasopismach. Był promotorem ośmiu przewodów doktorskich. W biogramie szczegółowy wykaz publikacji, udział w wydarzeniach naukowych w kraju i poza granicami, pełnione funkcje administracyjne oraz z zakresu opieki naukowej.

Artykuły zamieszczone w końcowej części numeru dotyczą różnych kwestii i trudno je podzielić na „gorzowskie” i „inne”. Redakcja „Rocznika” (red. naczelny Dariusz A. Rymar) ma ambicje odnotowania wszystkich zdarzeń związanych z przeszłością naszego miasta. Znalazły się tu między innymi sprawozdania z zainicjowanej przez archiwum dyskusji o nazwie naszego miasta, prezentacja wydanych książek itp. Ten dział jest bogato ilustrowany zdjęciami ze zdarzeń. W roczniku znalazły się także recenzje autorstwa Edwarda Rymara, Dariusza Rymara, Weroniki Kurjanowicz, Krystyny Kamińskiej książek dotyczących regionu.

Zawracam uwagę na ukazujące się co roku materiały dokumentacyjne dotyczące zawsze minionego roku. Bardzo obszerny (tu prawie 30 stron) jest „Nekrolog gorzowski” opracowany przez Jerzego Zysnarskiego z biogramami osób zmarłych w 2015 roku. Są tu gorzowianie, ale także zasłużone osoby związane z innymi sąsiednimi miejscowościami.

Dalej jeszcze „Książki o regionie wydane w 2015 roku” mojego autorstwa z prezentacją i krótkim omówieniem tego, co opublikowano o przeszłości Gorzowa i regionu w 2015 roku w formie książkowej oraz przegląd ważniejszych publikacji prasowych. Ten artykuł w całości został wcześniej zaprezentowany w „Czytaj ze mną”.

Cykl kończą „Materiały do bibliografii historii regionu” pracowicie złożone przez Grażynę Kostkiewicz i Danutę Zielińską, zgodnie ze sztuką bibliograficzną podzielone na tematyczne działy. Dla badaczy regionu podstawowe źródło informacji.

Artykuły dotyczące regionu przedstawię w oddzielnym tekście.

W sumie numer „Rocznika” jest nie tylko opasły, ale różnorodny i ciekawy. Dokumentuje także wszystko, co w aspekcie historii zdarzyło się w naszym mieście. Został wydany dzięki finansowemu wsparciu Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych i Wydziału Kultury Urzędu Miasta Gorzowa. Jest indeksowany w bazie Bazhum prowadzonej przez Muzeum Historii Polski.

***

„Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny” tom 23, rok 2016, wyd. Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim i Towarzystwo Przyjaciół Archiwum i Pamiątek Przeszłości, red. nacz. Dariusz A. Rymar, 550 s.

Wszystkie numery rocznika dostępne są w gorzowskim Archiwum Państwowym, a ten numer można także czytać w Internecie na stronie archiwum.

Czytaj ze mną

Jaromir

„Pegaz Lubuski” nr 80

Po raz pierwszy zapraszam do czytania „Pegaza Lubuskiego” online, a nie na wydruku. Bo nie ma wydruku, nie było także zwyczajowej promocji numeru z udziałem autorów tekstów i osób zainteresowanych literaturą tworzoną w Gorzowie. Takie czasy. Ale czytać można.