Echogorzowa logo

wiadomości z Gorzowa i regionu, publicystyka, wywiady, sport, żużel, felietony

Jesteś tutaj » Home » Czytaj ze mną »
Marka, Wiktoryny, Zenona , 29 marca 2024

​Byli w Pszczewie Żydzi, byli…

2018-01-24, Czytaj ze mną

Żydzi mieszkali w Pszczewie nie więcej niż 150 lat, ale ten okres wystarczył, aby Andrzej Kirmiel napisał o nich ciekawą książkę.

medium_news_header_20757.jpg

Nie mogli osiedlić się w Pszczewie wcześniej, bo było to miasto biskupie, więc prawo zamieszkiwania otrzymywali tylko katolicy. Dopiero w 1793 roku, gdy ziemia międzyrzecka, a z nią Pszczew, w drugim rozbiorze Polski znalazła się w Prusach, tego rodzaju zakazy przestały obowiązywać. W Prusach w ogóle Żydzi mieli lepszą pozycję społeczną niż w Polsce. Andrzej Kirmiel w klarowny sposób opowiada o kolejnych etapach nadawania Żydom praw obywatelskich podobnych do tych, jakie mieli Niemcy.

Pierwsza pewna informacja o Żydach w Pszczewie pochodzi z 1802 roku. W 1808 mieszkało tam 98 Żydów, co autor książki oblicza na 10-12% wszystkich mieszkańców miasteczka. Szczyt demograficzny gmina osiągnęła w 1840 roku, gdy mieszkało tam 173 Żydów. Potem coraz bardziej przyciągał Berlin, najpierw wyprowadzali się młodzi. Pod koniec XIX wieku w Pszczewie było tylko 59 Żydów. Przed dojściem Hitlera do władzy, w 1932 roku pszczewska gmina żydowska liczyła zaledwie 28 osób.

*

Pszczew, a także inne miejscowości położone w sąsiedztwie niedawno zniesionej polskiej granicy, wsławiły się w całych Prusach tym, że kwitło tam złodziejstwo i paserstwo, a organizatorami całej mafii byli Żydzi. Z tych kręgów wywodził się Abraham Isaak Leslauer urodzony 9 stycznia 1822 roku w Pszczewie. Po wielu kryminalnych wyczynach uciekł do Ameryki i tam, utrzymując imię, przyjął nazwisko Greenthal. Doświadczenia z Pszczewa i okolic doprowadziły go do tytułu najinteligentniejszego oszusta i kieszonkowca w historii Stanów Zjednoczonych. Tak określił go Thomas Byrnes, szef nowojorskich detektywów i autor monumentalnej pracy o profesjonalnych przestępcach w Ameryce.

*

W latach 30. XIX wieku w Pszczewie były dwie duże rodziny żydowskie – Deutschkronów i Treitelów, a także kilka osób o innych nazwiskach. Coraz więcej osób z żydowskimi korzeniami wyjeżdżało najpierw do Berlina, po potem, jeśli się udało, dalej. Ale niewielu osobom się udało. Od sierpnia 1938 roku zaczęto wydawać niemieckim Żydom nowe dowody tożsamości. Musieli oni składać stosowne wnioski, na których niemiecki urzędnik dopisywał imię: Sara – wszystkim kobietom i Israel – mężczyznom. W gorzowskim archiwum zachowało się 14 takich wniosków ze zdjęciami mieszkańców Pszczewa. To pewnie ostatnie ich zdjęcia.

Andrzej Kirmiel tropi dalsze losy tych, którzy pozostali w Pszczewie, najczęściej kończąc, że zamordowani zostali w obozie w Terezinie.

*

Zaledwie kilkoro Żydów przetrwało wojnę. Wyłącznie ci, którzy wyjechali wcześniej. Elle – matka i Inge - córka Deutschkron przez całą wojnę ukrywały się w… Berlinie. Dopiero po wojnie wyjechały do Anglii, gdzie czekał na nie Martin – mąż i ojciec. W 1978 roku Inge opisała swoje wojenne losy w książce pt. „Ich trug den gelben Stern” („Nosiłam żółtą gwiazdę”), na podstawie której powstała sztuka „Od dziś nazywasz się Sara” z powodzeniem grana w wielu teatrach nie tylko niemieckich. 

W listopadzie 1939 roku Hildegardzie Deutschkron udało się wysłać syna Leonharda do Palestyny. Ona już nie mogła wyjechać. Zginęła w Auschwitz. Syn przeżył, zmienił nazwisko na hebrajskie Dwir i w latach 80. kilka razy przyjeżdżał do Pszczewa na grób ojca. To on dał impuls Wandzie Stróżczyńskiej i innym członkom Towarzystwa Przyjaciół Pszczewa do upamiętnienia pszczewskich Żydów przez ustawienie kamienia na dawnym kirkucie.

*

Andrzej Kirmiel dokładnie sytuuje wszystkie miejsca związane z Żydami, pokazuje, jak niewiele materialnych pamiątek po nich pozostało. Dobrze więc, że ten rozdział dziejów miejscowości zostanie zachowany w ładnie wydanej książce. Obok ciekawego tekstu także dużo tam ilustracji z przeszłości i ze współczesności. Tylko dlaczego książka nie ma strony tytułowej?

***

Andrzej Kirmiel, „Żydzi w Pszczewie”,  wydana na zlecenie Gminy Pszczew, wyd. Havran wydawnictwo domowe, Wejherowo, 64 s.  

X

Napisz do nas!

wpisz kod z obrazka

W celu zapewnienia poprawnego działania, a także w celach statystycznych i na potrzeby wtyczek portali społecznościowych, serwis wykorzystuje pliki cookies. Korzystając z serwisu wyrażasz zgodę na przechowywanie cookies na Twoim komputerze. Zasady dotyczące obsługi cookies można w dowolnej chwili zmienić w ustawieniach przeglądarki.
Zrozumiałem, nie pokazuj ponownie tego okna.
x