Uwodzenie przy pomocy śmierci

2014-11-07, Czytaj ze mną

Nie było dotąd książki krytyczno-literackiej związanej z naszym regionem, ale właśnie już jest. Co prawda związek dotyczy tylko miejsca zamieszkania autorki – Agnieszki Moroz z Gorzowa, ale przecież jest.

Agnieszka studiowała filologię polską na Uniwersytecie Szczecińskim i na ich zakończenie napisała pracę magisterską, którą teraz, nieco poszerzoną, wydało warszawskie wydawnictwo „Pisarze.pl”. Nieczęsto prace magisterskie są na tyle nowatorskie i wartościowe, żeby je wydawać w formie książki. Ta była. I tak zrodziła się książka o atrakcyjnym tytule „Jak uwieść czytelnika? Jonathan Carroll i Andrzej Sapkowski wobec kulturowych koncepcji śmierci”. Składa się ona z trzech części, z których każda mogłaby – moim zdaniem - pretendować do rangi pracy magisterskiej.

Agnieszka Moroz wzięła na warsztat twórczość dwóch pisarzy szalenie w Polsce popularnych, choć ich dokonań nie zalicza się do nowatorskich ani literacko odkrywczych. Za to można na przykładzie ich książek dobrze wykazać, co się czytelnikom podoba i jak pisarze odpowiadają na te czytelnicze gusty.

W pierwszym rozdziale zatytułowanym „Sztuka uwodzenia czytelnika” autorka zestawiła literackie chwyty dające popularność. Ciekawe, że wyprowadziła je nie z naukowych analiz, a z recenzji lub omówień prasowych. W ten sposób, jakby niechcący, stworzyła podręcznik, jak napisać poczytną książkę. Wypisuję tytuły kilku podrozdziałów, by zasygnalizować najczęściej stosowane sposoby: „Mechanizm zaprzeczenia”, W erze powtórzenia”, „Synkretyzm gatunkowy”, „Ekspansja kobiecości”, „Konstruowanie superbohatera” i inne. Następnie pokazała, jak daną zasadę autorzy wprowadzają na karty swoich książek. Oczywiście każdy inaczej, ale ciekawe, że każdą z tych zasad da się w ich książkach łatwo zaobserwować, jakby obaj realizowali ten sam przepis.

Rozdział drugi – całkiem odmienny od pierwszego - przenosi czytelnika w tematykę śmierci podejmowaną i rozmaicie realizowaną od średniowiecza po współczesność. Tu także niech tytuły rozdziałów zasygnalizują tematykę rozważań: „Zwiastuny i oblicza śmierci”, „Ostatni taniec”, „Umieranie jako sztuka”, „Zaświaty” itd. Agnieszka Moroz pokazuje, jak w minionych wiekach śmierć wywoływała przerażenie, strach, jak rozbudowano formy odsuwania jej od człowieka, jakie rytuały towarzyszyły pogrzebowi, jak dopuszczano współistnienie zjaw w realnym życiu, jak pomagano duszy w zaświatach. Tymczasem my, współcześni, odrzuciliśmy nadprzyrodzony charakter śmierci, sprowadziliśmy jej nadejście do konieczności, rytuały oddaliśmy Kościołowi, traktując je jako formę teatru. Po prostu odrzuciliśmy śmierć jako przeżycie emocjonalne.

W rozdziale trzecim i końcowym Agnieszka Moroz łączy wnioski z poprzednich rozdziałów, analizuje kreację śmierci w powieściach Carrolla i Sapkowskiego. Obaj dużo piszą o śmierci, czynią ją jednym z najważniejszych zderzeń w powieściach fabułach, bohaterów wpisują w wieczne zmagania ze śmiercią. Okazuje się, że współcześni czytelnicy chcą czytać o śmierci, chcą się jej bać, chcą duchów wokół postaci, lubią dance macabre, uwielbiają rozbudowane rytuały związane ze śmiercią, dopuszczają śmierć ciała, ale wierzą w nieśmiertelność duszy itd. Autorka starannie wybrała z książek wszystkie fragmenty potwierdzające daną tezę, starannie dokumentuje tekstem wszystkie swoje wnioski. Na końcu, co prawda zaznaczając, że nie tylko podejmowanie tematu śmieci przyniosło im popularność, ale zdecydowanie stwierdza: Obsesyjne epatowanie tematem śmierci wyróżnia twórczość Jonathana Carrolla i Andrzeja Sapkowskiego na tle innych popularnych powieści i ma ogromne znaczenie dla czytelników. Świadczy o tym fakt, że niemal każda kolejna książka któregoś z tych pisarzy okazuje się nagle częścią serii, jej początkiem lub nieoczekiwaną kontynuacją poprzednich powieści. Najwyraźniej obaj twórcy nie zamierzają porzucić wypracowanych przez siebie recept na popularność.

Agnieszka Moroz przeprowadziła dowód popularności tematu śmierci na podstawie trzech książek Carrolla i sześciu Sapkowskiego. Wykorzystana bibliografia obejmuje 63 pozycje książkowe oraz 20 pozycji internetowych, podawanych zawsze z zaznaczeniem daty korzystania. Jest tu także wiele ilustracji dotyczących przede wszystkim rozdziału drugiego, czyli ukazania śmierci w sztukach plastycznych.

Przygotowanie takiej książki wymagało od Agnieszki Moroz nie tylko wnikliwego wczytania się w fabuły dziewięciu wybranych powieści, ale przeniesienia motywów do kulturowych kodów, zderzenia ich i wpisania w ponowoczesność. Bo zastanawiające, jak z naszego świata wyrzuciliśmy śmierć, a jednocześnie lubimy ją w książkach. I to w książkach popularnych, adresowanych do szerokiego kręgu odbiorców. Ważne też, że ten trudny wywód autorka przeprowadziła ciekawie, jej naukową książkę czyta się dobrze, a czytelnik często jest zaskakiwany konstatacjami daleko odbiegającymi od powszechnie obowiązujących prawd.

Książka Agnieszki Moroz została wydana dzięki stypendium Prezydenta Gorzowa przyznanemu autorce za 2013 rok. Obecnie jej autorka pracuje nad rozprawą doktorską, pisze naukowe artykuły, uczestniczy w sesjach polonistycznych. Jest także autorką czterech tomików poetyckich.

***

Agnieszka Moroz, „Jak uwieść czytelnika? Jonathan Carroll i Andrzej Sapkowski wobec kulturowych koncepcji śmierci”, wydawnictwo „Pisarze.pl”, Warszawa 2014, format A-4, s.90. e-mail: wydawnictwo@pisarze.pl.

Czytaj ze mną

Jaromir

„Pegaz Lubuski” nr 80

Po raz pierwszy zapraszam do czytania „Pegaza Lubuskiego” online, a nie na wydruku. Bo nie ma wydruku, nie było także zwyczajowej promocji numeru z udziałem autorów tekstów i osób zainteresowanych literaturą tworzoną w Gorzowie. Takie czasy. Ale czytać można.