Czarny rozdział historii Słońska

2015-07-25, Czytaj ze mną

Książka ta towarzyszyła otwarciu w październiku 2014 roku Muzeum Martyrologii w Słońsku. W zasadzie to muzeum istniało już od 1974 roku, ale po 40 latach budynek wymagał kapitalnego remontu, a ekspozycja zasadniczego odnowienia. Teraz zarówno wystawa, jak i książka czytelnie i wnikliwie dokumentują tragiczny rozdział historii Słońska.

Od 1832 roku istniało w Słońsku ciężkie więzienie przeznaczone w zasadzie dla kryminalistów, ale tu także przetrzymywano polskich spiskowców, którzy w 1847 i 1848 roku przygotowywali powstanie, m. in. Karola Liebelta. Było to ciężkie więzienie bez elementarnych warunków higienicznych, a przebywało tam nawet ponad 900 osób. Właśnie ze względu na standard, w 1931 roku postanowiono je zamknąć. Ale ta decyzja władz wywołała niezadowolenie mieszkańców Sonnenburga (Słońska), bo dla nich było to miejsce pracy lub sprzedaży artykułów rolnych. Wykorzystał to miejscowy przywódca NSDAP, który obiecał, że gdy jego partia dojdzie do władzy, więzienie znów zostanie uruchomione. Zyskał wysokie poparcie. Adolf Hitler został powołany na kanclerza Rzeszy 31 stycznia 1933 roku, a już 4 kwietnia tegoż roku w więzieniu zostali umieszczeni ci, którzy protestowali przeciwko nowej władzy. Warunki w więzieniu w zasadzie się nie zmieniły. Był to pierwszy obóz koncentracyjny dla Landu Prusy.

Od 1933 roku więzieni tu byli zarówno Niemcy, jak i obywatele innych krajów, zatrzymani przede wszystkim ze względów politycznych. Po zajęciu Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga i Norwegii, wobec nasilającego się sprzeciwu miejscowej ludności wobec agresorów, w 1941 roku, Hitler zarządził akcję o kryptonimie „Noc i mgła” (Nacht und Nebel – NN). Polegała na zatrzymaniu i uwięzieniu osób podejrzanych bez procesu, bez możliwości kontaktu z rodziną i prawnikami. Po prostu ludzie ci mieli zniknąć ze świata. Najwięcej zatrzymanych w tej akcji zostało uwięzionych właśnie w Słońsku.

Najbardziej tragiczny dla więźniów Słońska był 30 stycznia 1945 roku. Tego dnia szef gestapu we Frankfurcie nad Odrą zdecydował, żeby zastrzelić więźniów. Spośród uwięzionych wówczas 927, na śmierć skazano 823. Strażnicy wyprowadzali po 10 więźniów, ustawiali ich pod murem i strzelali. Pozostałych o świcie 31 stycznia w kolumnie wyprowadzono z obozu, bramę więzienną zamknięto na klucz i klucz wyrzucono. 2 lutego żołnierze radzieccy wysadzili bramę więzienia i zobaczyli stosy zastrzelonych, dowody zbiorowego mordu.

Muzealna ekspozycja informuje również o nierozliczeniu winnych słońskiej tragedii a także prezentuje formy upamiętnienia po wojnie tego miejsca upokorzeń i straceń przez władze, rodziny i zwykłych ludzi z kilku krajów.

Nad wystawą i książką pracowali naukowcy z kilku uczelni: dr Przemysław Słowiński z gorzowskiej PWSZ był redaktorem naukowym, zaś autorami tekstów prof. dr hab. Tomasz Nodzyński z Uniwersytetu Zielonogórskiego oraz dr Hans Coppi z Berlina i Gerd-Ulrich Herrmann z Seelow. Przy przygotowaniu ekspozycji wspomagała ich grupa robocza działając przy berlińskim oddziale Stowarzyszenia Ofiar Prześladowanych przez Reżim Nazistowski. Odnaleziono wiele nieznanych dotąd dokumentów i zdjęć. W książce są tylko ich sygnalne miniaturki, ale obejrzeć je można na właściwej ekspozycji.

Muzealna ekspozycja oraz książka przypominają czarny rozdział historii Niemiec i Słońska. Ale musimy o nim pamiętać, by nigdy się nie powtórzył.

***

„Muzeum Martyrologii w Słońsku, Martirium Museum in Sonnenburg”, Słońsk 2014, s.50. Książka zapewne jeszcze w dyspozycji muzeum w Słońsku, www.muzeum.slonsk.pl . Pewną ilością egzemplarzy dysponuje jeszcze biuro euroregionu Pro Europa Viadrina.

Czytaj ze mną

Jaromir

„Pegaz Lubuski” nr 80

Po raz pierwszy zapraszam do czytania „Pegaza Lubuskiego” online, a nie na wydruku. Bo nie ma wydruku, nie było także zwyczajowej promocji numeru z udziałem autorów tekstów i osób zainteresowanych literaturą tworzoną w Gorzowie. Takie czasy. Ale czytać można.