Od patronatu do partnerstwa landsbersko-gorzowskiego

2013-11-18, Prosto z miasta

„Od patronatu do partnerstwa” – pod takim hasłem władze miasta podsumowały współpracę Gorzowa z Landsberczykami w związku z zakończeniem działalności Stowarzyszenia Byłych Mieszkańców Landsberga i Fundacji Landsberg (ponad 50 lat współpracy).

Piszemy o tym także w zakładce Trzy pytania do… (Roberta Piotrowskiego), gdzie wyjaśniamy kulisy zakończenia tej współpracy.

Historia współpracy

W roku 1957 powstaje Stowarzyszenie byłych mieszkańców Gorzowa Bundesarbeitsgemeinschaft Landsberg/Warte Stadt Und Land e.V (BAG).

W latach siedemdziesiątych Hans Beske, ówczesny przewodniczący BAG nawiązał osobisty, przyjazny kontakt z biskupem Wilhelmem Plutą. Dawni niemieccy mieszkańcy Gorzowa przyjeżdżali tu jako turyści, zawierając prywatne znajomości. Dopiero z czasem powstał kontakt z Muzeum Miejskim (dzisiejszym Muzeum Lubuskim im. J. Dekerta). Udało się odnaleźć „wspólny język” w mówieniu o historii miasta, a więc uwzględniać niemieckie dzieje miasta i jego kulturowe dziedzictwo.

Od 1978 roku zaczęła nieśmiało rozwijać się współpraca instytucji, w której uczestniczyła z jednej strony organizacja dawnych mieszkańców, z drugiej zaś Gorzowskie Towarzystwo Kultury i Muzeum.

W 1978 r. miejsce miała nieoficjalna wizyta w Gorzowie Burmistrza Herfordu dr Gerharda Klippsteina i Starosty Siegfrida Moninga oraz Ursuli Hasse – Dressing.

W 1982 roku ukazała się dwujęzyczna publikacja dokumentująca tę współpracę – Drogi ku sobie - Wege zueinander – symbol pojednania oraz motto całej późniejszej współpracy gorzowian i landsberczyków.

Umowę o współpracy miasta i byłych mieszkańców podpisano w 1995 roku.

Landsberczycy:

Hans Beske

Początek pojednaniu dał Hans Beske – duchowy przywódca landsberczyków, który ideę wspólnej pracy na rzecz Gorzowa głosił od wczesnych lat 70. Mieszkaniec Landsberga. Współzałożyciel i długoletni przewodniczący ziomkostwa landsberczan (BAG), rzecznik zbliżenia z Polską, współredaktor monografii Landsberg an der Warthe (1976-1980) oraz pierwszego wydania Drogi ku sobie - Wege zueinander. Kilkakrotnie odwiedzał Gorzów, przyjaźnił się z bp. Plutą, zm. w 1985 r.

Ursula Hasse – Dressing

Wieloletnia przewodnicząca. Przedwojenna mieszkanka Landsberga i orędowniczka pojednania polsko-niemieckiego. Ur. 13 lutego 1929 roku - Oberschlesien (Niemcy, obecnie Górny Śląsk). Uhonorowana odznaką Zasłużony dla Miasta Gorzowa Wielkopolskiego oraz medalem Persona Euroregionu Pro Europa Viadrina.

Christa Greuling

Christa Greuling była wiceprzewodniczącą BAG, redagowała pismo "Heimatblatt". Pochodzi ze znanej landsberskiej rodziny Lucków. Urodziła się i przez 15 lat mieszkała przy dzisiejszej ul. Wawrzyniaka w Gorzowie. Uhonorowana m.in.: Krzyżem Zasługi Republiki Federalnej Niemiec na Wstędze nadanym przez Prezydenta Niemiec za wkład w pojednanie polsko-niemieckie, medalem Persona Euroregionu Pro Europa Viadrina, odznaką Zasłużony dla Miasta Gorzowa Wielkopolskiego,

Karl – Heinz Wentzell Kurator Fundacji Landsberg,

Herbert Schimmel - członek zarządu BAG,

Dietrich Handt – członek zarządu BAG,

Symbole:

Dzień pamięci i pojednania – 30 stycznia

Dzień Pamięci i Pojednania jest wspólną inicjatywą władz miasta Gorzowa i Stowarzyszenia BAG. 30 stycznia to symboliczna data, która oznacza opuszczenie miasta przez Niemców i początek polskiego osadnictwa.

Z okazji Dnia Pamięci i Pojednania władze miasta i przedstawiciele byłych mieszkańców - Landsberczyków – składają kwiaty przy kamieniu pamiątkowym, który w 1993 roku odsłonięto na terenie dawnego niemieckiego cmentarza ewangelickiego, oraz na cmentarzu wojennym. Zwieńczeniem uroczystości jest wspólne uderzenie w Dzwon Pokoju.

Dzień pamięci i pojednania obchodzony jest nieprzerwanie od 1994 r.

Dzwon Pokoju

„Niech radością miasta będzie,

Pokój jego pierwszym dźwiękiem."

Te słowa, w dwóch językach - polskim i niemieckim - pochodzące z „Pieśni o dzwonie" Fryderyka Schillera widnieją na tablicy zamieszczonej na dzwonnicy,
a obok nich informacja: „Dzwon Pokoju ufundowany został z okazji 750. rocznicy założenia miasta Landsberga (Warthe) - Gorzów Wielkopolski jako symbol nieustającego życzenia pokoju i przyjaźni dawnych i obecnych mieszkańców tego miasta. Bundesarbeitgemeinschaft Landsberg (Warthe), Stadt und Land, Miasto Gorzów Wielkopolski, 2 lipca 2007r."

Dzwon wykonany jest z brązu, waży tonę, a jego powierzchnię ozdabia herb miasta oraz napis: Pokój - Pax - Frieden, Landsberg A. D. Warthe/Gorzów Wielkopolski 1257 - 2007. Zabrzmiał on po raz pierwszy, uruchomiony przez prezydenta Tadeusza Jędrzejczaka i szefową landsberczyków Ursulę Hasse - Dresing, 2 września 2006 roku, inaugurując obchody 750 - lecia miasta.

Od tej pory dźwięk pokoju rozbrzmiewa, zgodnie z uchwałą Rady Miasta, z okazji świąt narodowych i dni ważnych dla miasta: 30 stycznia, 3 maja, 2 lipca, 15 sierpnia i 11 listopada. Fundatorami są członkowie Stowarzyszenia BAG i Miasto Gorzów.

Fontanna Pauckscha

Fontanna Pauckscha ufundowana została w 1897 roku przez Hermann Pauckscha z okazji jego 80-tych urodzin. Rzeźba stworzona przez Cuno von Uechtritz-Steinkircha przedstawia figurę kobiety niosącej na ramionach koromysło, na którego łańcuchach zawieszone są wiadra. Postać symbolizuje pracowitość gorzowian i życiodajność Warty. Dzieci bawiące się u jej stóp przedstawiają branże przemysłu, z jakich niegdyś słyną Landsberg. Chłopiec z młotem (obok którego znajdowało się kiedyś koło zębate) symbolizował zakłady maszynowe, dziewczynka z wędką – fabryki sieci, a dziewczynka ze stateczkiem – stocznię i transport rzeczny.

Obecna rzeźba jest wierną rekonstrukcją zniszczonej oryginalnej fontanny. Rekonstrukcja (1997 r.), jest dziełem gorzowskiej rzeźbiarki Zofii Bilińskiej.

22 czerwca 2011 Podczas uroczystości jej odsłonięcia, przedstawicielka stowarzyszenia dawnych mieszkańców Gorzowa i powiatu, Pani Ursula Hasse – Dressing powiedziała:

„Zniknięcie fontanny stało się dla nas symbolem utraty ojczyzny. Teraz wróciła na swoje miejsce. Kochajcie ją tak, jak myśmy ją kochali”.

Od tego czasu Fontanna Pauckscha stanowi obok Dzwonu Pokoju symbol łączący Landsberg z Gorzowem.

Kamień oraz tablice upamiętniające dawnych mieszkańców Landsberga

Kamień Pamiątkowy upamiętniający przedwojennych mieszkańców – 1993 r.
Tablica Hermanna Pauckscha,
Tablica i popiersie Maksa Bahra – 2000 r.
tablica Marie Juchacz - 30 stycznia 2007 r.
tablica Carla Teike – 27 maja 2007r.
tablica Nuernbergów - 30 styczeń 2008r.
pomnik Ernsta Henselera - 30 stycznia 2010 r.

Wybrane przedsięwzięcia

Powołanie Grupy roboczej ds. współpracy miasta ze stowarzyszeniem Byłych Mieszkańców Landsberga /Fundacją Landsberg. Działania Grupy, powołanej
30 stycznia 1999 r. decyzją Prezydenta Miasta, ukierunkowane są na podejmowanie wzajemnego dialogu w wymiarze uniwersalnym. Na spotkaniach, odbywających się naprzemiennie po obu stronach granicy, omawiane są plany i projekty do wspólnej realizacji, również te, które zgłaszają inne instytucje
i stowarzyszenia. Podstawowym celem tej współpracy jest budowanie „dobrego klimatu”, przełamywanie barier narodowych, budowanie tożsamości europejskiej – jako postawy otwartej, pozbawionej uprzedzeń i dalekiej od stereotypów narodowościowych. Realizacja wspólnych projektów: działania oparte na pełnej współpracy w zakresie wypracowywania propozycji, koncepcji, realizacji i finansowania.
Trzykrotnie organizowano w Gorzowie Federalny Zjazd Landsberczyków (2000, 2004, 2007). Podczas zjazdu w roku 2000 Ursula Hasse – Dressing powiedziała „Polska aspiruje do Unii Europejskiej – Gorzów nie musi, bo już w Unii jest”;

Remont organów Sauera w Katedrze;
Ossuarium - 30 Stycznia 2007 roku przy okazji obchodów Dnia Pamięci:
i Pojednania odsłonięto ossuarium na cmentarzu komunalnym, w którym spoczęły szczątki 2700 landsberczyków ekshumowane podczas budowy drogi przez Park Kopernika, na dawnym cmentarzu ewangelickim;
Lapidarium w czerwcu 2010 roku w Parku Kopernika w obecności przedstawicieli byłych mieszkańców zostało otwarte lapidarium z płytami nagrobnymi dawnego landsberskiego cmentarza;
Wyposażenie pracowni audiowizualnej do nauki języka niemieckiego oraz kącika historii Landsberga w I LO (2002);
Wyposażenie interaktywnego laboratorium językowego w Szkole Podstawowej Nr 15 (2012);
Wyposażenie pracowni ekonomiczno-regionalnej w ZSG (2012);
10 października 2013 r. wyposażenie pracowni chemicznej im. Partnerskiego Miasta Herford w II LO;
Realizacja filmu dokumentalnego „Wracamy po wspomnienia” z udziałem członków BAG – premiera filmu wrzesień 2004. Film obejmuje 3 części: dzieciństwo w Landsbergu i okolicach; czas wojny z punktu widzenia dzieci; ucieczka i wysiedlenie z uwzględnieniem 20.01.1945r. Pomysł, scenariusz i realizacja filmu: Monika i Grzegorz Kowalscy, Zbigniew Sejwa;
Wystawa w Muzeum Lubuskim w Spichlerzu „Zachowane w pamięci” - 30 styczeń 2005 r.;
Kapsuła Czasu – została umieszczona na Placu Grunwaldzkim. W kapsule zostały złożone m.in.: oficjalne wystąpienia z konferencji towarzyszącej spotkaniu obecnych i dawnych mieszkańców miasta „Wczoraj i dziś”, która odbyła się
2 lipca 2007r.;
Wystawa pt: "Johann Gottlieb Hermann Paucksch i jego fabryki" zorganizowana z okazji 750-lecia Miasta. Honorowym gościem był prawnuk fabrykanta – 2007 r.
Album „Widoki dawnego Gorzowa”, książka Jana Kozłowskiego „Max Bahr i jego praca obywatelska” (2000);
Wystawa „Jedno miasto wspólna historia” Wystawa z okazji 60-lecia gorzowskiego Archiwum – 15 września 2010 r.

Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim oraz Brandenburskie Główne Archiwum Krajowe w Poczdamie zorganizowały wystawę pt. "Landsberg an der Warthe - Gorzów Wielkopolski. Jedno miasto - wspólna historia. Zwei Namen - eine Geschichte" zorganizowaną z okazji 60. rocznicy utworzenia gorzowskiego Archiwum.

Wystawie towarzyszył bardzo obszerny katalog zawierający dokumenty
i fotografie prezentowane na ekspozycji. Wśród nich można odnaleźć m.in. niepublikowany wcześniej Plan sytuacyjny Szpitala Psychiatrycznego z 1892 r. znajdujący się na okładce publikacji. Katalog jest wydawnictwem dwujęzycznym (polsko-niemieckim).

Wystawa pokazana została w Herfordzie w roku 2012;

Wydany został plan miasta z dwujęzycznymi nazwami ulic – 2009 r.

Plan został przygotowany i opracowany we współpracy regionalisty Roberta Piotrowskiego, Zbigniewa Rudzińskiego z gorzowskiego PTTK oraz Stowarzyszenia BAG. Wydała go drukarnia Gama-Druk.

Pomysł pojawił się kilka lat temu jako odpowiedź na potrzeby lansberczyków, którzy chcieli by dawni mieszkańcy przyjeżdżali do swojego miasta. Problem polegał jednak na tym, że miasto się mocno zmieniło przez ostatnie 60 lat. Inne są nazwy ulic, są inne rozwiązania komunikacyjne. Opracowanie pozwoliło udokumentować stan Landsberga jaki pamiętali sprzed wojny.

Jacek Jeremicz

Sekretarz Miasta

Wydział Integracji Europejskiej

Wydział Rozwoju i Aglomeracji Gorzowskiej