Pół Europy wtedy się zjechało

2022-01-14, Prosto z miasta

Niedawny pogrzeb gorzowskiej radnej Grażyny Wojciechowskiej miał oficjalną oprawę i uczestniczyło w nim mnóstwo ludzi.

Fot. Archiwum

Nasze miasto już wcześniej oglądało podobne ceremonie, jak choćby pożegnanie biskupa Wilhelma Pluty w 1986 roku czy pogrzeb Edwarda Jancarza sześć lat później. Najbardziej intrygującą był pogrzeb domniemanej szwagierki egipskiego króla Mary von Carnam-Bornheim.

Dziś o wydarzeniach sprzed lat pamiętają przewodnicy turystyczni, lokalni historycy i chyba już nikt więcej. A przecież pogrzeb Marty de domo Frezet a po mężach Bounin, Fazil, von Carnap to było wydarzenie na niezwykłą, jak dla sennego Landsbergu skalę. Zanim o samej Marcie, która jakoś szczególnie związana z miastem nie była, zacząć opowieść od końca trzeba. Bo to jej pogrzeb stał się wydarzeniem na miarę epoki – lat 20. XX wieku.

Kondukt ciągnął się na kilometr

Marta von Carnap-Bornheim zmarła 24 czerwca 1928 roku w Neapolu w rodzinnej rezydencji Villa Carnap. Po śmierci jej zabalsamowane ciało zostało sprowadzone do Landsbergu w specjalnej trumnie (według świadków z przezroczystym wiekiem) i tu, aż do 15 sierpnia 1928 roku, było wystawione na widok publiczny w katolickim kościele przy obecnej ulicy Warszawskiej (parafia pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego).

Jej pogrzeb stał się jednym z największych wydarzeń w dziejach miasta, które odbiło się szerokim echem w prasie europejskiej. Do przedwojennego Gorzowa zjechała szlachta i magnateria z Ameryki, Indii, Włoch i Egiptu. Przybyło ponad 200 dostojnych gości (mimo że data pogrzebu na prośbę rodziny była utrzymywana w tajemnicy) i tłumy mieszkańców Landsberga. Obok barona Constantina von Carnap Bornheim, który był protestantem w katolickim pogrzebie wzięli udział jej dwaj synowie.

Według notatki sporządzonej przez urzędnika magistratu, byli to oficerowie brytyjscy w galowych mundurach. Jeden odbywał służbę w Indiach, a drugi w Australii. Przybyli też członkowie najbliższej i dalszej rodziny oraz przedstawiciele zakonu joannitów, którego członkiem był baron von Carnap, w obrzędowych czarnych płaszczach z białymi krzyżami. Według wielu źródeł, msza miała bardzo uroczystą oprawę. Śpiewały trzy chóry katolickie i znakomite gwiazdy opery włoskiej (divy Mafalda Salvatini i Gigli). Po mszy św. ozdobną trumnę przeniesiono do specjalnego samochodu pogrzebowego, który był jednym z 20 aut tworzących orszak pogrzebowy. Utworzony kondukt przeszedł do Janczewa, gdzie baronowa została pochowana w mauzoleum wybudowanym w 1880 roku, znajdującym się w majątku rodzinnym von Carnap. Baron Constantin von Carnap w 1945 roku wyjechał do Egiptu, gdzie dożył 94 lat. Zmarł 13 maja 1969 roku we włoskim szpitalu w miejscowości Abbasieh (koło Kairu). Pochowany został w Kairze

Z lekka awanturnicze losy

Marta von Carnap-Bornheim to jedna z barwniejszych postaci przełomu XIX i XX wieku. Ale też i tajemnicza. Nazywana błędnie egipską królową. Urodziła się 7 stycznia 1873 roku w Paryżu jako córka Jeana Louisa Nèmorina Frazeta i Marie Rose Biot. Nieznane są losy jej ojca, który przypuszczalnie jeszcze przed jej narodzeniem porzucił rodzinę. Była trzykrotnie zamężna: z katolikiem, muzułmaninem i protestantem, i trzykrotnie rozwiedziona.

Jej pierwszym mężem był Louis [François Paul] Bounin, którego poślubiła 26 listopada 1891 roku w Paryżu. Z tego związku urodziła się córka François Bounin. Jej drugim mężem był Turek - książę Egiptu - Aly Fazil (właśc. Aly Haidar Fazil Pasha - pierwszy kuzyn króla Egiptu Fuada I – członka tureckiego rodu zasiadającego na tronie królów Egiptu. Ich ślub odbył się 24 kwietnia 1898 roku w Maazoun Kekhia Ezbekieh w Kairze. Z tego związku narodziło się dwóch synów: Said Fazil (w 1898 roku w Neapolu) i Ibrahim Fazil (w 1901 roku w Kairze). Małżeństwo przetrwało do 1908 roku. Już po rozwodzie z księciem Alym Fazilem, Khedive Abbas Hilmi II ustanowił ją księżniczką.

19 czerwca 1912 roku w Westminster Registry Office w Londynie wyszła za mąż po raz trzeci, za Constantina Philippa von Carnap - barona i arystokratę, właściciela majątku rycerskiego z Janczewa. Pierwotnie landsberska prasa podawała, że baronowa von Carnap była wcześniej żoną brata króla Fuada, co było błędem, bo król w chwili jej śmierci miał zaledwie osiem lat.

Ze względu na tę dziennikarską pomyłkę Marthe Frezet von Carnap Bornheim do dzisiaj nazywana jest „egipską królową”. Według odnalezionych dokumentów, 7 listopada 1919 roku w Berlinie Marthe i Phillip Carnapowie wzięli rozwód. Był to rozwód fikcyjny, dzięki któremu mogła zrezygnować z niemieckiego obywatelstwa i uratować swój majątek. W rzeczywistości do końca życia byli związani ze sobą. Dzieci nie mieli.

Kamień na kamieniu nie został

Dwór przetrwał II wojnę, podobnie jak i mauzoleum. Budynki nie przetrwały jednak polskiego gospodarowania na tych ziemiach. Już w latach 50. były na tyle zrujnowane, że trzeba je było rozebrać. Dziś tylko park i staw oraz oficyny gospodarcze zaświadczają, że kiedyś był tu ładny dwór.

I już nikt nie wie, gdzie spoczywają doczesne szczątki egipskiej królowej.

Renata Ochwat

Korzystałam z tekstów Stanisławy Janickiej z „Nadwarciańskiego Rocznika Historyczno-Archiwalnego” oraz z encyklopedii internetowej WiMB w Gorzowie. Zdjęcie z pogrzebu z zasobów Archiwum Państwowego.