Gorzowska zagadka. Kto wyhodował Renetę Landsberską?

2023-03-24, Prosto z miasta

Przed tygodniem na ryneczku Jerzego odbyła się kolejna akcja sprzedaży jednego z symboli naszego miasta – Renety Landsberskiej.

Fot. Archiwum GRH

Wśród zainteresowanych funkcjonował dotychczas pogląd, że cenioną jabłoń wyhodował w dawnym Landsbergu, a dzisiejszym Gorzowie sadownik amator, z zawodu prawnik Theodor Heinrich Otto Burchardt. Innego twórcę tej odmiany wskazuje dr Matthias Lehmann, w wydanej niedawno książce pt. Willa Hansa Lehmanna w Gorzowie Wielkopolskim (Landsbergu).

Przypomnijmy, bo wielokrotnie o tym pisaliśmy, 30 stycznia 2023 r. Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Zbigniewa Herberta w Gorzowie Wielkopolski promowała książkę: Willa Hansa Lehmanna w Gorzowie Wielkopolskim (Landsbergu) autorstwa Matthiasa Lehmanna, wnuka właściciela tytułowej willi. Dziś zabytkowa budowla wraz z nowym gmachem tworzą zespół należący do gorzowskiej książnicy.

Prezentacja książki w dawnej willi Lehmanna

Wydanie polskie, w tłumaczeniu Sławomira Szenwalda i Grzegorza Urbanka przy współpracy Grażyny Kostkiewicz-Górskiej, Magdaleny Matuszewskiej i Katarzyny Sanockiej-Tureczek poprzedziło wydanie niemieckie. Publikacja przedstawia dzieje dwóch fabrykanckich rodów: Jaehne’ów i Lehmannów osiadłych w mieście i okolicach już w latach 1767-1776. W rozdziale dotyczącym rodziny Jaehne’ów w odniesieniu do Carla Jaehnego (1829-1921) autor twierdzi:

Carl jednak nie był zainteresowany przedsiębiorstwem. Z zamiłowania zajmował się ogrodnictwem i sadownictwem. Jego reneta landsberska jest znana do dziś, lecz niekiedy odmiana ta jest błędnie przypisywana Theodorowi Heinrichowi Borchardowi, członkowi rady sądowniczej.

Polskie źródła nie potwierdzają tezy jakoby Carl Jaehne a nie Theodor H. Burchard wyhodował renetę landsberska. Oto kilka przykładów.

Prof. Szczepan Aleksander Pieniążek (1913-2008) uważany za ojca nowoczesnego sadownictwa w Polsce, w podręczniku akademickim pt. „Sadownictwo” wydanym przez Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne wymienia Landsberską wśród 18 odmian jabłoni dla sadów towarowych zalecanych do szerokiego upowszechniania. W charakterystyce tej odmiany nie pojawia się nazwisko hodowcy, choć Profesor potwierdza miejsce jej pochodzenia pisząc m. in.:

Landsberska (ros.: Rieniet landsbeskij; fr.: Reinette de Landsberg; niem.: Landsberger Renette). Odmiana ta została wychodowana w XIX w. w Gorzowie nad Wartą, który za czasów pruskich nosił nazwę Landsberg. Drzewo jest duże, ale mimo silnego wzrostu wcześnie wchodzi w okres owocowania, owocuje bardzo obficie, choć przeważnie co dwa lata.

Wikipedia jako hodowcę Landsberskiej także Renety Gorzowskiej wymienia radcę prawnego Theodora Heinricha Otto Burchardta (1771-1853). Według tego źródła rodzina posiadała podmiejski majątek Schönhof, połączony z okazałym sadem w okolicy dzisiejszych ulic Borowskiego i Kazimierza Jagiellończyka. Tu, w 1840 r. jego doświadczenia pomologiczne doprowadziły do wyhodowania Renety Landsberskiej, która zaczęła owocować w 1852 r., a zarejestrowana została dopiero w latach 1874–1877. Więcej jest TUTAJ.

Temu samemu sadownikowi hobbyście przypisuje renetę landsberską w Encyklopedii Gorzowa redaktor Jerzy Zysnarski. Sporo o gorzowskiej jabłoni i hodowcy red. Zysnarski pisze również w materiale Gorzowskiego Rynku Hurtowego, gdzie m. in. wyjaśnia:

„Wiadomo powszechnie, że renetę wyhodował Justizrat Burchardt z Landsberga. Czasami nawet nazywa się ją „Burchardt Renette”. To Theodor Heinrich Otto Burchardt (1771-1853), ostatni męski potomek znanej od stulecia rodziny patrycjuszowskiej. Jego ojciec, David Christian Otto, był w latach 1780-1787 nadburmistrzem miasta. Burchardtowie posiadali podmiejski majątek Schönhof, zaś w pobliżu zabudowań folwarcznych, a zatem między ul. Borowskiego i Jagiellończyka należy szukać owego sadu, gdzie radca Burchardt prowadził swe doświadczenia z pomologii. Z wykształcenia i zawodu prawnik, był syndykiem miejskim, a następnie dyrektorem Krajowego Domu Ubogich (tam, gdzie dziś PWSZ), do historii przeszedł właśnie jako sadownik. Swą renetę wyhodował już ok. 1840 r., a pierwsze owoce uzyskał tuż przed śmiercią ok. 1852 r. Musiało upłynąć jeszcze ćwierć wieku, by reneta landsberska uznana została formalnie za odmianę jabłoni (1874-1877).

Więcej TUTAJ.

Landsberska pojawia się także w wielu różnych publikacjach jako odmiana zalecana do ogrodów przydomowych, działkowych czy wiejskich sadów, której owoce nadają się zarówno do bezpośredniego spożycia jak i przetwórstwa. Jest ona również ujęta wśród jabłoni służących zachowaniu sadów tradycyjnych w najnowszym rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania rolno-środowiskowo-klimatycznego objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Szczegóły TUTAJ.

Z tekstu zawartego w publikacji o losach dawnych właścicieli nieruchomości u zbiegu dzisiejszych ulic Sikorskiego i Kosynierów Gdyńskich w Gorzowie Wielkopolskim wynika, że autor dr Matthias Lehmann ma świadomość rozbieżności co do pochodzenia renety landsberskiej. Roli swojego przodka w tej dziedzinie nie wyjaśnia jednak szerzej, a jedynie stwierdza, że to Carlowi Jaehne a nie Theodorowi H. Burchardowi należy przypisać uprawianą wciąż jabłoń.

W tej sytuacji uznać chyba można, iż kwestie pewnych nieścisłości pozostają bez wpływu zarówno na apetyczność owoców, jak i zainteresowanie nimi potencjalnych konsumentów.

Helena Tobiasz

Ulotka Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach promująca Landsberską, w ramach Programu Wieloletniego „Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji i wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju”, finansowanego przez MRiRW.