Ta książka jest poświęcona różnym kościołom

2025-06-30, Trzy pytania do...

Trzy pytania do prof. dr. hab. Pawła Leszczyńskiego, z Polskiego Towarzystwa Historycznego

Prof. Paweł Leszczyński Fot. Renata Ochwat

- Panie profesorze, napisał pan książkę poświęconą państwu i kościołom na Węgrzech latach 1945-89. Skąd zainteresowani Węgrami?

- Choćby dlatego, że jest to zagadnienie w Polsce dotąd kompleksowo nie badane. Ta monografia jest pierwszą, która ma taką ambicję – całościowego podejścia do zagadnienia związanego z relacjami właśnie między państwem w okresie komunistycznym na Węgrzech. Liczba mnoga wynika stąd, że książka poświęcona jest różnym kościołom. Jest tu o węgierskim kościele reformowanym, na marginesie Orban jest członkiem tego kościoła. Jest węgierski kościół ewangelicki, czyli inaczej luterański. Jest także wspólnota żydowska, która też ma status historycznego kościoła. W tej książce porównuję warunki funkcjonowania we wszystkich państwach bloków wschodniego - NRD, Polski, Czechosłowacji, Bułgarii, Węgier, Związku Radzieckiego, o Albanii nie wspominając, bo to przecież była patologia. Przypomnijmy, że w 1967 roku kraj też ogłosił się pierwszym ateistycznym państwem na świecie. Najlepsze warunki dla funkcjonowania wspólnoty żydowskiej funkcjonowały właśnie na Węgrzech. To tam funkcjonowało gimnazjum imienia Anne Frank, Państwowe Muzeum Judaizmu i Historii Żydów Węgierskich, to tam funkcjonowały bez żadnego problemu synagogi i było ich najwięcej ze wszystkich państw bloków wschodniego, to tam byli kształceni rabini, podczas gdy z Polski ostatni rabin pełniący posługę religijną wyjechał w 1970 albo 1971 roku. To jest ciekawe, to jest pewien fenomen, o którym warto powiedzieć.

ZOBACZ: Będę tę walkę kontynuował do skutku

- Pan się już od jakiegoś czasu dość pokaźnego zajmuje stosunkami państwo, a kościół, kościoły. Skąd w ogóle takie zainteresowanie?

- Rzeczywiście. Zajmuję się tym tematem od czasów licealnych. Potem to się jeszcze umocniło w okresie studiów, i to przede wszystkim dzięki kontaktowi z już niestety nieżyjącym profesorem Michałem Pietrzakiem, który był też jednym z największych specjalistów polskiego prawa wyznaniowego. Poza tym to też wynika z motywów autobiograficznych, że tak to ujmę, ponieważ w sposób szczególny interesuje mnie status prawny kościołów mniejszościowych w poszczególnych państwach. Staram się tu, w tej monografii pokazać funkcjonowanie wspólnoty kalwińskiej, wspólnoty luterańskiej, ale też metodystów, baptystów, też katolików.

- Wcześniej pisał pan o Czechach. Teraz Węgry. Co będzie kolejne?

- Na pewno Czechy, a konkretnie Czechosłowacja. To jest dla mnie trochę never ending story, Czechosłowacja jako dziwne państwo złożone po I wojnie światowej, Czechosłowacja, która rozpadła się w czasach prezydentury Vaclava Havla. Będzie to raczej Czechosłowacja w okresie komunistycznym, tylko musimy jeszcze pamiętać o tym, że te okresy w przypadku Polski i Czechosłowacji się różnią. Zatem będzie to okres zarówno 1945-48 i potem od 20 lutego 1948 do listopada 1989, aksamitna rewolucja, ale do 29 grudnia 1989 roku, kiedy Vaclav Havel złożył przysięgę prezydencką jako prezydent Czechosłowacji, a wybrany na tego prezydenta Czechosłowacji jest przez prawie samych komunistów. To jest dopiero paradoks.

Renata Ochwat

Paweł A. Leszczyński, Państwo a kościoły historyczne na Węgrzech w latach 1945-1989. Studium prawa i polityki wyznaniowej, Grupa Wydawnicza Fince Poznań 2025, ISBN: 978-83-68368-42-0, ss.197