Do wsi pełnej zabytków

2013-11-21, Na szlaku

Jeśli lubicie chodzić między majestatycznymi drzewami i brzegiem jezior, to droga z Okuniów do Dankowa będzie dla was w sam raz.

Szlak dostarczy wrażeń, a zwiedzenie Dankowa uświadomi, jaki skarby leżą o rzut kamieniem od Gorzowa.

Droga zaczyna się przy kapliczce w Okuniach. To mała zagubiona w lasach Barlinecko-Gorzowskiego Parku Krajobrazowego wioska ślicznie położona nad jeziorem Okunino. Idziemy w drogę, która schodzi w dół, za wielkim płotem w lewo i prosto dochodzimy do jeziora prosto na punkt widokowy. Tu skręcamy w lewo i wzdłuż brzegu idziemy Szlakiem Dębów

Do Okna i dalej

Po drodze mijamy pamiątkowy głaz poświęcony generałowi majorowi von Zochowi i jego adiutantowi Polakowi Zawadzkiemu. Obaj tu utonęli, kiedy von Zoch zaczął się topić podczas kąpieli w jeziorze, a wierny adiutant rzucił mu się na ratunek.

Po niedługiej chwili dochodzimy do miejscowości Okno. Tylko dwa domy tu są, czyli leśniczówka Okno właśnie, przystanek autobusowy i na pniu starego dębu rzeźba patrona myśliwych – św. Huberta. Jest też popularna latem plaża i miejsce na wypoczynek nawet zimą. Bo są wiaty z ławeczkami. Tu skręcamy w lewo i chwilę idziemy po bruku, który układali po 1870 roku jeńcy francuscy po przegranej wojnie z Prusami. Zresztą w tych lasach takich dróg kontrybucyjnych jest więcej. To znak, że jesteśmy na terenie nadleśnictwa Barlinek, czyli już w województwie zachodniopomorskim, choć tylko niecałe 30 km od Gorzowa.

Skręcamy w pierwszą drogę w prawo i mijamy tyłem leśniczówkę, znów w prawo i dochodzimy do wygodnego duktu, Tu w lewo i całkiem spory odcinek tą drogą. Prowadzi ona wśród monokultury sosnowej. Szlak w pewnym momencie doprowadzi nas do asfaltu i nim w prawo. Idziemy właśnie po granicy między naszym województwem a zachodniopomorskim.

Dąbrowa i jeziorko

Docieramy do pojedynczego budynku, to znak że znów jesteśmy w cywilizacji, czyli wsi Dąbrowa, zresztą niewiele większej, niż Okno. Tu skręcamy w lewo i dochodzimy do ślicznego malutkiego jeziorka, którego nazwy mapy nie notują. Brzeg zachęca do odpoczynku i sięgnięcia do plecaka po kanapki. Po chwili ruszamy dalej. Opcje są dwie. Można się wspiąć na skarpę i wejść na leśną drogę, w którą trzeba skręcić w prawo. Lub też przejść się brzegiem i dopiero na jego końcu wyjść na tę drogę. To wygodna trasa, która doprowadzi nas do miejsca wypoczynku. To znak, że prawie osiągnęliśmy Danków. Tu skręcamy w prawo i po chwili szlak doprowadza do jeziora Kinołąka. I znów piękna monokultura sosnowa, tylko gdzie niegdzie przetkana jakimiś drzewami liściastymi. Skręcamy w lewo i brzegiem idziemy aż do wsi Danków. Osiągamy cel i teraz trzeba się nastawić na zwiedzenie czegoś, co jak się uruchomi wyobraźnię, może zachwycić, a na pewno da obraz tego, jak niewielka wioska dziś była kiedyś znaczącym ośrodkiem na tych ziemiach.

Od kościoła do Cory

Zaczynamy od świątyni. Piękny, przebudowany w XIX wieku, neogotycki kościół z reguły jest zamknięty. Ale warto się przy nim zatrzymać i popatrzeć na dach. Bo jest on dwukolorowy. Łupek na pokryciu ma kolor szary i fioletowy. To prawdziwa rzadkość. Warto też wiedzieć, że ewangelicka świątynia na łono Kościoła katolickiego wróciła dopiero w 1959 r. i to po staraniach biskupa gorzowskiego Wilhelma Pluty.

Tuż obok kościoła widać stare grodzisko. Na bardzo dobrze zachowany obiekt prowadzi wygodna ścieżka. Na zwieńczeniu grodziska jest tablica z opisem miejsca. Tu warto rzucić okiem na rzeczkę Polkę-Pełcz, która ponoć wypływa z jeziora Wielgiego w Dankowie i jest dopływem Warty, chodź do samej rzeki bezpośrednio nie wpływa, bo jej ujście znajduje się w kanale zbudowanym w czasach Wielkiej Melioracji, jaką w końcówce XVIII wieku przeprowadził na tych terenach Fryderyk II Wielki.

My wybieramy jednak drogę za kościołem wywijającą się w lewo i po chwili odsłania nam się oranżeria, którą w pierwszej połowie wybudowali von Brandtowie, ówcześni właściciele klucza dankowskiego. To wówczas powstał nieistniejący dziś pałac – na prawo od oranżerii oraz pozostałe budowle. Warto tak stanąć, aby znajdować się na wprost siatkowej bramy wiodącej na teren przyległy. To miejsce tragiczne. A mianowicie miejsce ostatniego spoczynku ostatniej właścicielki klucza, Cory von Alvensleben, która na wieść o zbliżającej się Armii Czerwonej wraz z kilkoma osobami popełniła samobójstwo. Ci ludzie strzelali do siebie nawzajem. Cora bała się o los swój i innych. Bo Krasną Armię poprzedzała straszliwa fama o gwałtach i innych okropieństwach zadawanych mieszkańcom tych ziem, a zwłaszcza kobietom. Pochowano ją w tym miejscu. Kilka lat temu władze Barlinka postawiły w tym miejscu pamiątkowy głaz. Ale właściciel tego terenu, zły, że nie zaproszono go na uroczystości, w nocy, zaraz po odsłonięciu pamiątki, po prostu ją zniszczył. Nie spotkała go za to żadna kara, bo teren jest właśnie w rękach prywatnych.

Od Cory do stajni, co wygląda jak zamek

Dróżka wiedzie nas dalej i po chwili wyłania się majestatyczny, liczący 600 lat dąb. To jeden z dwóch rosnących we wsi zabytków przyrody.

My skręcamy w lewo i podziwiamy zachowany, choć w niezbyt dobrym stanie klucz pałacowy z byłymi czworakami, dziś przebudowanymi na mieszkania. Przy zabytkowej stajni z gołębnikiem znów skręcamy w lewo i ukazuje nam się popadający w całkowitą ruinę budynek wraz charakterystyczną bramą wjazdową na klucz.

Za nią skręcamy w prawo i po chwili już jest. Widzimy front czegoś absolutnie zachwycającego, tego co z tyłu wygląda żałośnie, bo zapadł się dach i rozchodzą się mury. Bo budynek wygląda jak zamek. A prawda jest prozaiczna. To dworska obora ze składem siana na piętrze. Tyle tylko, że wybudowana w stylu angielskich Tudorów. Prawdopodobnie jest to jedyny taki budynek w Polsce.

Droga w prawo wyprowadza nas na skraj zabudowań i tu można podziwiać ziemne umocnienia, które chroniły tę miejscowość w średniowieczu. Widać wyraźnie wał, suchą fosę i drugi wał, czyli fortyfikacje trudne w tamtych czasach do przebrnięcia. Tu też można zaobserwować typowy owalnicowy charakter miejscowości. I tu też kończy się nasza droga.

Jak macie chwilkę czasu więcej i sił w nogach wystarczy, to warto przejść jeszcze 1,5 km do Mauzoleum rodziny von Brandt, leży ono w lewo od kościoła, kiedy się stoi do niego tyłem i z asfaltu do miejsca doprowadza wskaźnik. Choć zrujnowana, to neogotycka budowla zachwyca urodą bryły i jeszcze dobrze zachowaną rozetą na frontonie, rozetą, która kojarzy się natychmiast z romańskim katedrami lub ze słynną paryską bazyliką Sacré-Cœur. Miejsce przez miejscowych nazywane jest wdzięcznie – Trupiarnią.

Na szlak ruszyli członkowie Klubu Turystyki Pieszej Nasza Chata. Po lesie prowadził Marcin Wasilewski, po wsi oprowadzała i się wymądrzała pisząca te słowa.

Renata Ochwat

Warto wiedzieć:

Miejscowość, choć nigdy nie miała praw miejskich, długo była uważana za miasto. Ostatni ślad tego myślenia można znaleźć w książce Jerzego Dyjecińskiego „Kriegsgefangen nr 159 wraca do domu”. Autor był więźniem oflagu Woldenberg II C (Dobiegniew) i wraz z jeniecką grupą Wschód dotarł tu pędzony przez Niemców obawiających się Armii Czerwonej. Choć jak zaznacza prof. Edward Rymar, jego opis Dankowa jest co najmniej problematyczny, jednak Dyjeciński, pisząc o tym miejscu, używa określenia – miasto, miasteczko.
Pierwsze wzmianki o Dankowie, wówczas pod nazwą Tankow pochodzą już z XIII wieku, kiedy właścicielami byli margrabiowie z rodu Askańczyków, którzy tu właśnie wystawiali ważne dokumenty. Po wygaśnięciu linii akskańskiej miejscowość przeszła w ręce Wittelsbachów, potem była domeną zakonną – krzyżacką. Od XV do XVII wieku była w rękach potężnej rodziny pruskiej von Papsteinów, a następnie przeszła w ręce von Brandtów. To właśnie oni od 1830 r. zaczęli przebudowę miejscowości i z pruskiej osady uczynili śliczny klucz w neorenesansowym stylu. Klucz zachował się aż do tragicznych wydarzeń stycznia 1945 r. w nienaruszonym staniem. Po II wojnie światowej podzielił los innych poniemieckiech majątków. Zniszczony i zapomniany w ostateczną ruinę popadł już za III RP, kiedy dworskie posiadłości poszły w prywatne ręce i dziś trzeba by tabuna prawników, aby ustalić właściwe stosunki własności.
Jak chce legenda, wielki dąb rosnący na terenie klucza wyznacza miejsce skarbu, jakoby zakopanego przez von Papsteinów. Strzeże go bezgłowy jeździec pojawiający się nocami i objeżdżający na koniu Górę Wałową lub Zamkową, jak to miejsce jest określane. Razu pewnego jednemu ze śmiałków, poszukiwaczy skarbów udało się nawet ciężką, okutą blachą skrzynię wykopać. Kiedy jednak otworzył wieko, ze środka buchnął ogień. I skrzynia znów się zapadła pod ziemię, a przerażony śmiałek usłyszał głos ducha, który mu z otchłani powiedział takie słowa – Nie trudź się więcej człeku. Skarb może wydobyć tylko potomek rodu Papsteinówi musi mieć na głowie widomy ich znak. Poszukiwaczowi udało się ujść z Góry Zamkowej, odszedł w niebyt, bo nikt go potem już nigdy nie widział. A widomy znak Papsteinów to prawdopodobnie ich herb, który ma na tarczy dwa skrzyżowane ze sobą pastorały oraz poprzeczną belkę w miejscu krzyżowania z pięcioma kamieniami względnie różami lub kulami. W każdym razie na Górę Zamkową po nocy lepiej się nie wyprawiać, bo a nuż znów straszydło na koniu się pojawi i zawał serca gotowy.
Jak chce jeszcze jedna legenda, to w okolicach wsi jest skarb, być może nawet w jeziorze Wielgim, a ma to być skarb von Alvenslebenów, który Cora, tragicznie zmarła ostatnia właścicielka Tankowa, gdzieś ukryła. Ponoć mogą to być kosztowności i inne cenne przedmioty. Część lokalnych historyków twierdzi, że akurat w tej legendzie nie ma żadnych bajań i lada czas jakiś uda się go odnaleźć, bo są nawet do tego źródła.
Obecność Tudorów w Dankowie była nie tylko za sprawą pięknej, choć mocno zniszczonej budowli. Otóż jedna z córek poprzednich właścicieli Dankowa wyszła za mąż za potomka królewskiej rodziny z Anglii i tak Tudorowie zagościli faktycznie w fascynującej wsi.
Rzeczka Polka-Pełcz. Obecnie sądzi się, że wypływa z jeziora Wielgiego w Dankowie. Jednak historyczne źródła podają, że wypływa z jeziora Grüna Aue koło Pełczyc. Jej ujście znajduje się w Górkach Noteckich, pierwotnie była to spora delta, która odprowadzała wody do Noteci. Jednak po Wielkiej Melioracji w końcu XVIII wieku jej wody wpadają do kanału doprowadzającego wodę do Warty. Warto się tam wybrać, bo to jest dzieł sztuki inżynierii hydrologicznej. Obecnie jej długość ma około 32 km. A sama nazwa cały czas dzieli historyków i onomastów. No cóż, naukowcy tak mają, że lubią deliberować nad szczegółami. Rzeczka jest zachwycająca na całej długości i jej brzeg to osobny szlak, ale już dla bardziej wprawionych.
W Dankowie, gdzie dziś jest około 120 stałych mieszkańców, mieszka były dyrektor Muzeum Lubuskiego, Zdzisław Linkowski z żoną Wandą. Państwo Linkowscy uratowali zresztą od ruiny całkowitej XIX-wieczną kuźnię wiejską, która jest zachwycającym miejscem i była ich pierwszą siedzibą we wsi. Jak się pana dyrektora poprosi, to być może pokaże. Gdzie mieszka – trzeba zapytać miejscowych, chętnie wskażą. To jeden z domów usytuowanych w pierzei zabytkowej stajni.

Zainteresowanych dziejami wsi odsyłam do źródeł:

Edward Rymar, Danków na przestrzeni wieków, Strzelce Krajeńskie 2009.

Edward Rymar, Nazwy wodne prawobrzeżnej dolnej Warty między Santokiem a Kostrzynem, „Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny” 2012, nr 19, s. 23-77.

Obie pozycje do przejrzenia i poczytania w dziale regionalnym Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej przy ul. Kosynierów Gdyńskich.

Na szlaku

Stary Szwed, Nosferatu i czerwona cegła

Już nie tylko Mostek Świń jest warty tego, aby zajechać do Wismaru. Bo jak już się tam jest, to co kawałek zachwyt. Malutkie miasto nad Morzem Bałtyckim czaruje i uwodzi.