Naukowo, średniowiecznie, w Ośnie ważniejszym niż Gorzów

2013-06-04, Czytaj ze mną

3 czerwca odbyło się w Ośnie kolejne Colloquium Lubuskie. Taką nazwę nosi cykl konferencji naukowych na temat biskupstwa lubuskiego. Pierwsze Colloquium odbyło się w 1989 roku w Gorzowie, w następnych latach miało tu miejsce jeszcze pięć edycji tych naukowych spotkań.

Ich inicjatorem i organizatorem był Marek Golemski, historyk, niegdyś mieszkaniec Gorzowa. Ponieważ nie znalazł w naszym mieście klimatu dla badań nad średniowieczną historią ani w kręgach kościelnych zainteresowania prapoczątkiem diecezji lubuskiej, wyjechał stąd. Teraz pan Marek mieszka w Gdańsku, ale nadal pracuje nad słownikiem biskupów lubuskich. Na szczęście od 2011 roku organizację Colloquiów Lubuskich przejął ksiądz Piotr Grabowski, proboszcz w Ośnie, a tegoroczne było już trzecim w tym mieście.

Od Bolesława Krzywoustego…

Biskupstwo lubuskie utworzono za panowania Bolesława Krzywoustego w latach 1124/1125. Było bezpośrednio podległe arcybiskupowi gnieźnieńskiemu. Obejmowało ziemie leżące w widłach Odry i Warty oraz na lewym brzegu Odry po Sprewę, czyli aż do dzisiejszego Berlina. Do 1354 roku stolicą tego biskupstwa była Górzyca, obecnie wieś gminna w powiecie słubickim. W 1325 roku sanktuarium górzyckie zostało złupione i spalone przez Ericha von Wulkow z polecenia margrabiego Ludwika I. Teraz nawet archeolodzy nie są w stanie precyzyjnie wskazać jego miejsca. Biskup Stefan zbiegł i rezydował we Wrocławiu podobnie jak jego następca Apeczko z Ząbkowic. Kolejny biskup Henryk Bencz (Bentsch) z poparciem margrabiego Ludwika II przeniósł siedzibę biskupa do Lubusza (obecnie po niemieckiej stronie Odry) i wybudował nową katedrę na północ od miasta. Ale w 1373, podczas wojny czeskich Luksemburgów z Wittelsbachami o panowanie nad Brandenburgią, wojska cesarskie Karola Luksemburskiego spaliły i tę katedrę. Ona też nie została nigdy więcej odbudowana, a siedzibę biskupów przeniesiono dalej na zachód - do Fürstenwalde. Kolejnym krokiem oderwania biskupstwa od Polski było podporządkowanie jej w 1424 arcybiskupowi w Magdeburgu. Nieco ponad wiek potem, w 1555 roku na tym terenie rozpoczęła się reformacja i katolicka diecezja została zlikwidowana. Ale cztery wieki szerzenia wiary katolickiej, obecności hierarchów i oddziaływania na wiernych to niemało. Był to okres żywych związków mieszkających na tym obszarze Słowian i Brandenburczyków, o czym obecnie raczej nie pamiętamy. Długo tym etapem odległej, średniowiecznej historii Europy nie interesowali się ani historycy polscy (ziemie głównie dziś niemieckie), ani historycy niemieccy (dzieje kościoła katolickiego). Ale coraz więcej naukowców podejmuje badania całkiem nieźle zachowanych dokumentów kościelnych, a nam wszystkim diecezja ta przypomina się drogami świętego Jakuba, z których jedna biegła przez Ośno.

Bo Ośno w tamtych latach należało do ważniejszych miast biskupich. O znaczeniu miasta świadczy gotycki kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba zbudowany w latach 1298-1380, który pod względem wielkości i architektury jest identyczny jak katedra w Gorzowie.

Współcześnie o przeszłości

Ośno Lubuskie - małe miasto z bogatą historią - dzięki księdzu Piotrowi Grabowskiemu ma swoje naukowe oblicze.

Tegoroczne Colloquium było szczególne, udział w nim wziął bowiem najlepszy znawca tego tematu – ksiądz profesor Anzelm Weiss z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, nota bene urodzony w Wolsztynie. Pracę duszpasterską rozpoczynał w 1963 roku w Międzychodzie, gdzie pełnił funkcję wikarego, katechety i kapelana w tamtejszym szpitalu. Ale jego zainteresowania historią zwyciężyły i pod kierunkiem ks. prof. Bolesława Kumora w 1974 r. obronił rozprawę doktorską pt. „Organizacja diecezji lubuskiej w średniowieczu”.

A ja mam przed sobą dwa tomy z referatami wygłoszonymi podczas poprzednich naukowych sympozjów w Ośnie.

Na okładce pierwszego (referaty z 2011 r.) widnieje pieczęć kapituły lubuskiej z 1236 roku. Materiałem głównym jest bardzo ciekawy artykuł księdza profesora Jerzego Strzelczyka o kulcie świętego Jakuba i jego lubuskich kontekstach. Choć postać świętego Jakuba słabo jest zaznaczona w Nowym Testamencie, to jego kult rozpoczął się w VIII wieku odkryciem rzekomego grobu świętego w Hiszpanii, której obwołany został patronem. W średniowieczu wykształtował się kult tego świętego wyrażany pielgrzymkami do jego grobu w Santiago de Compostella. Ksiądz proboszcz z Ośna – Piotr Grabowski zajął się historią szlaku na ziemiach polskich, a pierwszy przekaz z 1380 roku dotyczył trasy przebiegającej przez Ośno. Marek Golemski przedstawił kolejne materiały do słownika biograficznego biskupów lubuskich, a konkretnie pisze o zakonnikach jako biskupach-ordynariuszach diecezji w XII i XIII wieku. Na dział Miscellanea składają się dwie prace autorek lubuskich: Bożena Grabowska próbuje ustalić typ ikonograficzny zaginionego wizerunku Matki Boskiej z Górzycy, a Teresa Witkowska przedstawia gminę Ośno Lubuskie w świetle badań archeologicznych.

Na okładce drugiego tomu (referaty z 2012 roku) mamy sygnaturę mistrza budowlanego na podciągu stropu wieży kościoła p.w. św. Jakuba Apostoła w Ośnie Lubuskim. Podczas tej sesji tematem wiodącym był krajobraz kulturowy dawnego biskupstwa lubuskiego. Prof. Kazimierz Tobolski przedstawił kilka refleksji na temat historii przyrody Ziemi Lubuskiej w aspekcie paleoekologii. Ta nowa dziedzina nauki zajmuje się rekonstruowaniem budowy i funkcjonowania zbiorowisk roślin, warunków środowiska (zwłaszcza klimatu) w minionych epokach geologicznych, badaniem zależności między budową organizmów kopalnych a ich przystosowaniem się do środowiska. W zakończeniu swojego referatu prof. Tobolski stwierdził: Ziemia Lubuska należy do obszarów paleoekologicznie pustych. A jest tak tylko dlatego, że nasze tereny nie były jeszcze badane metodami paleoekologicznymi, co optymistycznie otwiera nowe pole dla naukowców. Dwa wystąpienia dotyczyły archeologii: Paweł Kaźmierczak przedstawił początki Ośna Lubuskiego a Krzysztof Socha biskupstwo lubuskie w Górzycy w świetle badań archeologicznych. Choć temat referatu Macieja Płotkowiaka wydaje się mocno specjalistyczny: „Ocena stanu technicznego wieży kościoła pw. Św. Jakuba Apostoła w Ośnie Lubuskim”, to niesie on ciekawe materiały na temat budowli średniowiecznych. Tom zamyka eseistyczna refleksja Edmunda Zdanowskiego „Niezwykły urok małego miasta”.

***

Wydawcą pierwszego z omawianych tomów „Colloquiów Lubuskich” jest Urząd Miasta i Gminy a drugiego Parafia Rzymsko-Katolicka p.w. św. Jakuba Apostoła, obie instytucje w Ośnie Lubuskim. Zainteresowanych odsyłam do wydawców. Książki są także dostępne w Czytelni Regionalnej gorzowskiej biblioteki. Tam także można się zapoznać z referatami wygłoszonymi podczas wcześniejszych, gorzowskich Colloquiów a opublikowanymi w różnych książkach. Szczegółowe adresy we wstępie do pierwszego z omawianych powyżej tomów.

Czytaj ze mną

Jaromir

„Pegaz Lubuski” nr 80

Po raz pierwszy zapraszam do czytania „Pegaza Lubuskiego” online, a nie na wydruku. Bo nie ma wydruku, nie było także zwyczajowej promocji numeru z udziałem autorów tekstów i osób zainteresowanych literaturą tworzoną w Gorzowie. Takie czasy. Ale czytać można.