Czym są nutrikosmetyki i czym kierować się przy ich wyborze?

2024-06-12, Żywienie

Nieuniknionym, zaprogramowanym i nieodwracalnym procesem w życiu człowieka jest starzenie.

Fot. Materiały prasowe

W jego efekcie pojawiają się zmiany w funkcjonowaniu narządów, a najbardziej widoczny proces odbywa się w powłoce skórnej. Starzenie powłoki skórnej może być wywołane czynniki endogennymi (genetycznymi, hormonalnymi) oraz egzogennymi (środowiskowymi). Pojawiające się zmarszczki, przebarwienia i zmniejszenie elastyczności skóry (patrz: tabela) mogą negatywnie wpływać na komfort psychiczny wielu osób. Ponadto jednym z czynników negatywnie wpływających na stan skóry (obniżenie funkcji ochronnej bariery skórnej, zwiększenie utraty wody przez naskórek, utrata odpowiedniego nawilżenia, opóźnienie procesu regeneracji i gojenia) jest stres. Przewlekły i ciągły stres uwidacznia się na skórze w postaci zmarszczek, plam pigmentacyjnych, odczuwalnej suchości oraz skłonności do podrażnień. Również brak snu, jego deprywacja zmniejsza regenerację bariery skórnej. Już jedna noc bez snu może znacząco wpływać na ten proces, dlatego regularne wysypianie się korzystnie oddziałuje na zwolnienie procesu starzenia skóry, a melatonina hormon snu jako tez silny antyoksydant neutralizuje szkodliwe działanie wolnych rodników w skórze.

Stosowane w celu niwelowania tych zmian od zewnątrz ciała są zabiegi kosmetyczne oparte o najnowsze technologicznie kosmetyki takie jak: liposomy, sfingosomy, mikrokapsułki, kompleksy molekularne. Jednak wiele substancji biologicznie aktywnych zawartych w zaawansowanych kosmetykach stosowanych bezpośrednio na powierzchnię skóry ma ograniczoną zdolność do przenikania wewnątrz organizmie. Dlatego zgodnie z filozofią anty aging, można zastosować pielęgnacją skóry od wewnątrz organizmu wykorzystującej dietę bogatą w antyoksydanty, witaminy i składniki mineralne lub nutrikosmetyki.

Części twarzy	Cechy charakterystyczne w procesie starzenia.
Brwi	Opadające łuki brwiowe.
Oczy	Pojawiają się tzw. „kurze łapki”, powieki odpadają.
Nos	Wraz z upływem lat wydłuża się, staje się ostry, haczykowaty.
Policzki	Zanika tkanka podskórna, policzki są mniej wypełnione, opadają. Pojawiają się bruzdy nosowo-wargowe. Owal twarzy zostaje zaburzony.
Wargi	Inwolucja w wyglądzie warg, stają się cieńsze, mniej wydatne a ich kolor blednie. Pojawiają się pionowe zmarszczki wokół ust. Kąciki ust również opadają – nadając twarzy smutny wygląd.
Broda	Wydłuża się i ulega opadnięciu.
Podbródek	Skóra staje się mniej jędrna, luźna i zwiotczała.
Uszy	Wraz z wiekiem ulegają wydłużeniu oraz powiększeniu.

Tabela: Cechy charakterystyczne w procesie starzenia na poszczególnych częściach twarzy.

Czym zatem są nutrikosmetyki ? Fundacja do Spraw Innowacji w Medycynie wprowadziła pojęcie nutrikosmetyków w 1979 r. w Stanach Zjednoczonych, a ostatecznie zdefiniowano je w 1999 r. Produkty te są określane mianem dodatków dietetycznych, których zadaniem jest dostarczenie skoncentrowanej formy danego bioaktywnego składnika dostarczanego w celu poprawy stanu zdrowia, w dawkach wyższych od tych, które są dostarczane z konwencjonalną żywnością. Według innej definicji są nimi preparaty specjalnego przeznaczenia, przyjmowane doustnie (w formie tabletek, drażetek, kapsułek, proszków, roztworów), które poprzez uzupełnienie codziennej diety wspomagają procesy fizjologiczne zachodzące w skórze oraz stosowane skórne preparaty kosmetyczne. Ponieważ nutrikosmetyki dostarczają skoncentrowane składniki odżywcze i inne substancje o działaniu fizjologicznym w Polsce zalicza się je (jako podgrupę) do kategorii suplementów diety, które jako środki spożywcze wspierające kondycję skóry, włosów i paznokci podlegają prawu żywnościowemu (Ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia z poźn. zm).

Skład nutrikosmetyków jest bardzo różnorodny i złożony, co jest zależne od przeznaczenia. Stanowią one 6 głównych kategorii suplementów, takich jak: aminokwasy, enzymy, prebiotyki i probiotyki, kwasy tłuszczowe, składniki roślinne oraz inne substancje. Niektóre z nutrikosmetyków są kierowane do osób zmagających się z problem łamliwych, słabych i wypadających włosów. Inne korzystnie wpływają na stan i wzrost paznokci, a jeszcze inne wspomagają skórę, poprawiają jej elastyczność, koloryt, a także nawilżenie skóry.

Najczęściej stosowane preparaty w suplementacji diety zawierają:

witaminy: A, D, E, K, tiaminę (B₁), ryboflawinę (B₂), niacynę (B₃), kwas pantotenowy (B₅), pirydoksynę (B₆), biotynę (B₇), kwas foliowy (B₉), kobalaminę (B₁₂), witaminę C;
składniki mineralne jak: wapń (Ca), magnez (Mg), żelazo (Fe), miedź (Cu), jod (J), cynk(Zn), mangan (Mn), potas (K), selen (Se), chrom (Cr), molibden (Mo), bor (B) i krzem Si).

Biorąc pod uwagę działanie w organizmie, nutrikosmetyki można podzielić ze względu na przeznaczenie:

nutrikosmetyki dla zdrowych włosów: w składzie często zawierają biotynę (witaminę B₇), która zapobiega nadmiernemu wypadaniu włosów i/lub kwas pantotenowy (witaminę B₅), który wspomaga utrzymanie zdrowych włosów i poprawia ich strukturę.;
nutrikosmetyki dla zdrowych paznokci: w składzie zawierają kwas foliowy (witaminę B₉), który swoim działaniem wpływa na utrzymanie zdrowych paznokci i przeciwdziała ich łamliwości oraz biotynę (witaminę B₉), wykazującą korzystne działanie dla wzrostu i zdrowia paznokci;
nutrikosmetyki poprawiające ogólny stan skóry, dla zdrowej skóry;
nutrikosmetyki anty aging, o działaniu opóźniającym procesy starzenia skóry;

Nutrikosmetyki, tak jak suplementy diety, występują w różnych formach umożliwiających ich dawkowanie:

kapsułki, drażetki lub tabletki - najczęściej spotykana forma nutrikosmetyków, kapsułki miękkie zawierają składniki (oleje roślinne, kwasy tłuszczowe) w postaci żelu lub oleju;
butelki z kroplomierzem, i inne postacie płynów np. napoje, soki, oleje;
ampułki z płynem, które łatwo można otworzyć i wypić;
saszetki z proszkiem, które łatwo można dodać do wody lub innego płynu.

W ostatnich latach szczególną grupą nutrikosmetyków, wzbudzających zainteresowanie konsumentów są te przeciwstarzeniowe tzw. anti-aging. Mają one działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, wygładzające, łagodzące i uszczelniające naczynka, oraz będące naturalnymi przeciwutleniaczami. Tego typu nutrikosmetyki zawierają najczęściej:

witaminy - A (i jej pochodne, czyli retinol, kwas retinowy, pochodne estrowe retinolu), E, C, B₁, B₂, B₆, B₁₂;
makro i mikroelementy - np. cynk, wapń, żelazo, selen, magnez i krzem;
aminokwasy - np. L-arginina, tauryna, cysteina, cystyna, metionina, tryptofan, budujące skórę i niezbędne do jej odbudowy;
enzymy - np. laktaza, papaina (która rozpuszcza zrogowaciały naskórek);
prebiotyki i probiotyki - np. inulina, kultury bakteryjne, drożdże, będące źródłem białka i błonnika pokarmowego;
nienasycone kwasy tłuszczowe - chroniące przed działaniem promieniowania UV i fotostarzeniem np. kwas γ-linolenowy, tran rybi i kwasy eikozapentaenowy (EPA) i kwas dokozaheksaenowy (DHA);
kwas a-liponowy - o aktywności antyoksydacyjnej i właściwościach złuszczających, co pomaga w usuwaniu martwych komórek skóry i wygładzeniu skóry;
kwas hialuronowy - utrzymujący odpowiedni stan nawilżenia skóry;
resweratrol - związek polifenolowy, przeciwutleniacz przeciwdziałający starzeniu skóry i fotostarzeniu;
kolagen - jako białko strukturalne skóry pomagający w utrzymaniu jej elastyczności i jędrności;
fitoestrogeny - takie jak izoflawony (pozyskiwane z nasion soi i innych roślin strączkowych), lignany (z oleju lnianego) oraz kumestany (z nasion słonecznika i kiełków fasoli), szczególnie stosowane dla kobiet w okresie menopauzalnym;
lecytynę - która zmiękcza, nawilża, odmładza skórę oraz hamuje jej przetłuszczanie się;
koenzym Q10 - jako silny przeciwutleniacz, neutralizujący wolne rodniki;
sok z liści aloesu (Aloe vera (L.) Webb.) - wykazujący działanie antybakteryjne, antyoksydacyjne, przeciwalergiczne, przeciwzapalne, wzmacniające naczynia krwionośne oraz chroniące barierę hydrolipidową celem zachowania nawilżenia skóry oraz przyczyniający się do utrzymania elastyczności i jędrności skóry;
olej z nasion konopi siewnej (Cannabis sativa L.), - wykazujący właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, wzmacniający barierę hydrolipidową skóry, zapobiegający utracie wody przez skórę;
jęczmień zwyczajny (Hordeum vulgare L.) (sproszkowany lub sok) - wykazujący działanie przeciwstarzeniowe, przeciwfotostarzeniowe, nawilżające, rozjaśniające przebarwienia dzięki obecności wielu związków biologicznie aktywnych, tj.: β-karoten, chalkony, chinony, flawanony, flawonoidy, izoflawonoidy, kwasy benzoesowy i cynamonowy, proantocyjanidy, sole mineralne (Zn, Mg, Cu, K, Ca, Fe), witaminy C, E i z grupy B.

Rynek apteczny i pozaapteczny (w tym e-commerce) oferuje wiele suplementów nutrikosmetycznych i w wielu formach. Jednak przed dokonaniem ich zakupy warto sprawdzić czy reklamowane przez producenta ich działanie zostało potwierdzone w badaniach klinicznych, aby wydane na nie środki (od 15 do 200 zł) nie zostały wydane na produkt, który nie przynosi oczekiwanych efektów, tym bardziej że wiele z nich zaleca się spożywać systematycznie i długotrwale. Warto porównać skład różnych suplementów nutrikosmetycznych o takim samym działaniu (np. klika kolagenów, w różnych formach), zalecane ilości i czas spożycia, koszt w przeliczenia na opakowanie oraz zweryfikować producenta stronie Głównej Inspekcji Sanitarnej (link https://e.sanepid.gov.pl/spoz/rpop) - czy znajduje się w rejestrze produktów objętych powiadomieniem o pierwszym wprowadzeniu do obrotu i czy zaproponowana kwalifikacja produktu jest prawidłowa. Szczególną grupą nutkikosmetyków są te, w których wykorzystano surowce roślinne, gdyż powinny zawierać informacje o gatunku, z uwzględnieniem jego nazwy łacińskiej, wykorzystanej części rośliny z której pozyskano substancje aktywne lub formy zastosowanej w preparacie oraz standaryzacja surowca roślinnego. Jest to ważne przy weryfikacji bezpieczeństwa produktów pochodzenia roślinnego, celem wykluczenia surowców zanieczyszczonych metalami ciężkimi i mikroorganizmami czy sfałszowanych inną, czasem niebezpieczną substancją roślinną. Z surowców roślinnych w nutrikosmetykach najczęściej stosuje się w nutrikosmetykach, poza wcześniej wymienionymi, szparag lekarski (Asparagus officinalis L.), figowiec pospolity (Ficus carica L.), pomidor zwyczajny (Solanum lycopersicum L.), wiesiołek dwuletni (Oenothera biennis L.)

Należy pamiętać, że nutrikosmetyki nie zastąpią zbilansowanej i zróżnicowanej diety, a mogą być tylko jej uzupełnieniem i to w przypadku, gdy są potwierdzone badaniami analitycznymi krwi/moczu wyraźne niedobry składników odżywczych wpływających na stan powłoki skórnej. Co istotne, składniki zawarte w nutrikosmetykach mogą powodować nadwrażliwość, wchodzić w niekorzystne interakcje z przyjmowanymi lekami (obniżać skuteczność leczniczego ich działania), dlatego ich włączenie do diety powinno być skonsultowane ze specjalistą: dermatologiem lub dietetykiem. Spożywanie niekontrolowane, szczególnie witamin i składników mineralnych w formie skoncentrowanej, może spowodować przekroczenie ilości fizjologicznych, co przyczyni się do zjawiska nadkonsumpcji (hiperalimentacji), a nawet przekroczenia bezpiecznego poziomu spożycia (Upper Level) i wystąpienia klinicznych objawów ich nadmiarów. Dlatego tak ważne jest monitorowanie ilości ich spożycia. Świadomy konsument powinien być też odporny na działania marketingowe producentów nutrikosmetyków i zastanowić się czy korzyści z ich spożywania przeważą ewentualne zagrożenia dla zdrowia.

Ponadto zasadnym jest korzystanie z bezpłatnych rządowych programów profilaktycznych w zakresie ochrony stanu powłoki skórnej jak „ABCDE samokontroli znamion – ogólnopolski program profilaktyki nowotworów skóry” [https://pacjent.gov.pl/programy-profilaktyczne]. Można też skorzystać z udziału w projekcie pn.: „Wzrasta liczba nowotworów skóry – zbadaj się!” współfinansowanym ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego [https://zdrowaskora.usk.wroc.pl/lista-placowek-poz].

dr hab. inż. Zuzanna Goluch, prof. UEW