• Strona główna
• Mija dzień
• Kronika policyjna
• Trzy pytania do...
• Miejsca wstydu
• Sport
• Żużel
• Piłka nożna
• W obiektywie
• Kalendarium
• Prosto z miasta
• Nasze rozmowy
• Kultura
• Kontakt
• Renata Ochwat: Moje irytacje i fascynacje
• Zdrowie
• ZGM
• Na szlaku
• Akademia im Jakuba z Paradyża
• Gospodarka
• Prosto z Polski
• Czy warto nad Wartą?
• Przeczytane książki
• Z regionu
• O tym się mówi
• Czego dusza zapragnie
• Pod rozwagę - Augustyn Wiernicki
• Zapowiedzi
• Porady
• Tym żyje Gorzów
• Żywienie
• Arena Gorzów... DZIEJE SIĘ!

Książki o regionie wydane w 2014 roku

2015-12-01, Czytaj ze mną

 Na ziemiach objętym zainteresowaniem „Nadwarciańskiego Rocznika Historyczno-Archiwalnego” ukształtowało się kilka ośrodków badania przeszłości: Międzyrzecz, Chojna, Kostrzyn i oczywiście Gorzów Wlkp. Przegląd wydawnictw z 2014 roku rozpocznijmy więc od informacji o dorobku tych ośrodków. O niektórych z wymienionych poniżej książek pisałam szerzej na stronie internetowej www.echogorzowa.pl w zakładce „Czytaj ze mną”. Zainteresowanych odsyłam pod ten adres, a dla ułatwienia obok informacji o książce, w odsyłaczu podaję tytuł mojego omówienia i datę publikacji w internecie.    

                               Cztery ośrodki wydawnicze

Międzyrzecz 

Od 2003 roku odbywają się w Międzyrzeczu konferencje naukowe oraz wydawane są towarzyszące im kolejne tomy cyklu „Ziemia Międzyrzecka w przeszłości”. Ich organizatorem jest Stowarzyszenie Regionalistów „Środkowe Nadodrze” przy walnym współudziale Starostwa Powiatowego, a nad przebiegiem konferencji czuwają i publikacje redagują Bogusław Mykietów i Marceli Tureczek. W 2013 roku ukazał się tom 12 „Ziemi Międzyrzeckiej”[1]. Przez te lata wokół Stowarzyszenia skupiło się liczne grono badaczy przeszłości Międzyrzecza i okolic, a możliwość publikacji dociekań jest dla nich bodźcem do następnych penetracji przeszłości. Na czele tego grona stanął Marceli Tureczek, pracownik naukowy Uniwersytetu Zielonogórskiego, wcześniej autor monografii o regionie, teraz badacz konkretnych tematów. W 2013 roku ukazały się dwie książki Marcelego Tureczka: „Zabytkowe parki w okolicach Międzyrzecza, zarys historii oraz walory przyrodniczo-kulturowe”[2] oraz „Ziemia Międzyrzecka z nieba widziana”. Międzyrzecza dotyczy także obszerny rozdział w jego książce „Ziemia Lubuska - społeczny wymiar dialogu o przeszłości i tożsamości”, w którym autor egzemplifikuje tezy swojej książki. 

Zarówno w konferencjach, jak i w samodzielnych publikacjach znaczący jest udział Muzeum Ziemi Międzyrzeckiej im. Alfa Kowalskiego kierowanego przez Andrzeja Kirmiela. Muzeum zorganizowało konferencję, której plonem jest książka „Pierwsi Męczennicy Polski,  1010. rocznica śmierci”, a Agnieszka Indycka z tegoż muzeum swoje badania zawarła w książce „Archeologia mederecensis, studia i badania archeologiczne na Ziemi Międzyrzeckiej”.

Przez kilka lat Andrzej Chmielewski zbierał wspomnienia mieszkańców Międzyrzecza i powiatu związane z okresem wojny i pierwszych lat powojennych. Teraz opracowuje je i wydaje we własnym wydawnictwie „Literat” w formie niewielkich książek w cyklu „Germania”. W 2013 roku ukazały się dwie pierwsze, a w 2014 trzy kolejne: „1945 - przełamanie MRU”, „1945 Bledzew - zapomniana bitwa”[3] oraz Dietera Eberhardta „1945 Trzebiszewo - pierwsze walki o przełamanie MRU”[4].

Propagatorem przeszłości Międzyrzecza i okolic na łamach „Gazety Lubuskiej” jest przede wszystkim Dariusz Brożek.

Chojna

Wydawnictwa i badania przeszłości w tym mieście inicjuje Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne „Terra Incognita”, a kierują nim pracownicy naukowi Uniwersytetu Szczecińskiego Paweł Migdalski i Radosław Skrycki pod duchowym przewodnictwem prof. Edwarda Rymara. W 2014 r. ukazał się szósty tom „Rocznika Chojeńskiego”, pisma historyczno-społecznego pod red. Radosława Skryckiego, którego wydawcą jest Stowarzyszenie.

Z inicjatywy Stowarzyszenia w 2014 roku odbył się w Cedyni Kongres Towarzystw Regionalnych i Lokalnych, poświęcony przede wszystkim badaniom przeszłości regionu oraz ukazał się pierwszy tom studiów i materiałów do dziejów Cedyni pt. „Civitas Cedane” pod red. Pawła Migdalskiego. Ponadto Stowarzyszenie „Terra Incognita” było w 2014 roku wydawcą jeszcze dwóch książek: informatora krajoznawczego Pawła Migdalskiego „Nad odrzańskim przełomem - Cedynia, Mieszkowice, Moryń” oraz Eckeharta Ruthenberga „Dawne cmentarze żydowskie powiatu gryfińskiego i stargardzkiego”.

Aktywnym propagatorem przeszłości Chojny i okolic na łamach „Gazety Chojeńskiej” jest jej wydawca – Robert Ryss.

Kostrzyn nad Odrą

Ten najmłodszy ośrodek badawczy powstał wokół Muzeum Twierdzy Kostrzyn. Najważniejszą książką wydaną przez muzeum jest tom z łacińskim tytułem „In silentio et spe fortitudo mea”[5], na który złożyły się referaty wygłoszone podczas konferencji naukowej zorganizowanej w 500 rocznicę urodzin Jana z Kostrzyna. Archeologiczne odkrycia związane z Kostrzynem przybliża Krzysztof Socha artykułami zamieszczanymi w roczniku „Archeologia Środkowego Nadodrza” wydawanym przez Muzeum Archeologiczne Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze. Bliższą przeszłość Kostrzyna przywołuje Alicja Kłaptocz w książce „Kostrzyńskie ulice w przeszłości, po wojnie, obecnie” wydanej przez Miejską Bibliotekę Publiczną. Zaś uroki Kostrzyna i okolic ukazuje album Piotra Chary „Kostrzyn nad Odrą - bastion historii i perła przyrody”[6]. 

Muzeum Twierdzy Kostrzyn prowadzi wiele form propagujących historię twierdzy oraz pracę placówki w formie prelekcji w siedzibie i w innych miastach, wycieczek, spotkań tematycznych itp. Tę tematykę na łamach „Gazety Lubuskiej” upowszechnia Jakub Pikulik.

Gorzów Wielkopolski

Problemami historii zajmują się instytucje i stowarzyszenia o zasięgu co najmniej regionalnym. W aspekcie wydawniczym na czoło wysuwa się Archiwum Państwowe, wydawca „Nadwarciańskiego Rocznika Historyczno-Archiwalnego”[7].  Numer 21 z 2014 roku nieco się zmienił, by spełnić normy pisma naukowego. Na początku każdego artykułu wybite są tzw. słowa kluczowe, czyli hasła, których dotyczy artykuł. Na końcu – krótkie streszczenie po angielsku i po niemiecku. Wszystkie artykuły mają formę dysertacji naukowych z pełną dokumentacją zawartą w przypisach. Przed drukiem były recenzowane przez profesorów z Uniwersytetu Szczecińskiego - Radosława Gazińskiego i Kazimierza Kozłowskiego, natomiast nad linią programową „Rocznika” czuwa Rada Naukowa w składzie: prof. dr hab. Janusz Faryś (Szczecin), prof. dr hab. Tomasz Jurek (Gorzów), dr hab. Paweł Leszczyński (Gorzów), dr hab. Klaus Neitmann (Poczdam), dr hab. Radosław Skrycki (Szczecin). Zmiany te podniosły naukową rangę publikacji.

Inne wydane przez Archiwum książki tematycznie łączą się z 25. rocznicą pierwszych wolnych wyborów w 1989 roku oraz z historią gorzowskiej „Solidarności”. „Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Solidarność w Regionie Gorzów Wielkopolski w dokumentach 1986-1990” to tom czwarty dokumentów w opracowaniu Dariusza Rymara. Wybory z 4 czerwca 1989 roku na Ziemi Lubuskiej we wspomnieniach parlamentarzystów i opracowaniach przedstawione zostały w książce „Ale nam się wydarzyło”[8] pod red. Marka Rusakiewicza i Dariusza A. Rymara. Natomiast to samo wydarzenie zostało omówione w aspekcie krajowym w publikacji oraz na wystawie pt. „Na drodze do wolności - wybory 4 czerwca 1989 roku do Sejmu i Senatu w zbiorach archiwów państwowych”[9].

Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna prowadzi cykl seminariów „Nowa Marchia – Prowincja Zapomniana – Ziemia Lubuska – Wspólne Korzenie”, a referaty prezentowane są następnie w zeszytach naukowych pod tym samym tematem. Niestety, w 2014 roku nie ukazał się kolejny tom „Zeszytów”.

„Konwersatoria muzealne” to cykl wykładów pracowników Muzeum Lubuskiego im. Jana Dekerta, ale instytucja ta, również niestety, nie wydaje tych wykładów w formie książkowej.

Nowością jest „Forum Historyczno – Społeczne”[10], rocznik gorzowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego pod red. Pawła A. Leszczyńskiego, lecz zawartość wskazuje, że są to wcześniejsze opracowania członków. Ważne, że rodzi się nowy tytuł wydawniczy.

Natomiast nikt nie prześcignie Roberta Piotrowskiego w popularyzacji historii Gorzowa i okolic. Czołową jego publikacją jest album „100 lat Parku Róż - park miejski od Cesarza Wilhelma do dziś”[11]. Za książkę tę autor otrzymał nagrodę za najlepszą książkę popularno-naukową w konkursie o Lubuski Wawrzyn Naukowy. Mniejsza objętościowo jest tego samego autora książka „Kolekcja afiszy teatralnych Stadt-Theater Landsberga a. W. 1920-1922”[12] towarzysząca temu nabytkowi Teatru im. Juliusza Osterwy. Ponadto Robert Piotrowski jest autorem ponad 50 artykułów przede wszystkim na łamach „Gazety Lubuskiej” oraz miesięcznika „Strywald Blisko Ciebie” przybliżających historię Gorzowa. O przeszłości miasta i regionu artykuły o charakterze popularnym pisali także: Renata Ochwat, Dariusz Barański, Tomasz Rusek i Robert Borowy.

W 2014 roku Stowarzyszenie Promocji Kultury Kamienica utworzyło stronę internetową „Dom Historii Gorzowa”, której głównym moderatorem był Robert Piotrowski. Niestety, stowarzyszenie nie otrzymało dotacji na kontynuację tej strony w roku 2015 roku, a tym samym strona się nie poszerzała.

Specjalnego podkreślenia wymaga nowy przewodnik po Gorzowie przygotowany przez Zbigniewa Rudzińskiego z tytułem „Spacerownik turystyczny po Gorzowie Wielkopolskim”[13], a wydany przez Oddział PTTK Ziemi Gorzowskiej.

O przeszłości regionu

W 2014 roku ukazało się mało autorskich opracowań historii regionu, natomiast wydano wiele prac zbiorowych lub materiałów pokonferencyjnych na określony temat, najczęściej związany z tożsamością regionalną lub migracjami.

W układzie chronologicznym trzeba zwrócić uwagę na naukowy debiut Agnieszki Indyckiej, jej książkę „Archeologia mederecensis  - studia i badania archeologiczne na Ziemi Międzyrzeckiej”. Bardzo ważny jest obszerny album „Joannici i ich związki z ziemiami polskimi” wydany przez Arx Regia Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego, z rozdziałami Andreasa von Klewitza o baliwacie brandenburskim zakonu joannitów i Błażeja Skazińskiego na temat spuścizny po joannitach brandenburskich i ich mecenacie artystycznym.

Okres II wojny światowej znalazł odbicie w dwóch książkach. „Miasta ziemi lubuskiej w obliczu II wojny światowej - miejsca pamięci” wydał Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, a w niej obok części analitycznej na uwagę zasługują zdjęcia ukazujące zniszczenia miast. Natomiast Sławomir Giziński i Andrzej Szutowicz opracowali monograficznie „Oflag II B Arnswalde - jenieckie losy”, czyli historię obozu w Choszcznie.

Lata 40. są tematem książki Pawła Piskorskiego „Ziemie Odzyskane w propagandzie PPR od lipca 1944 r. do stycznia 1947 r.”. W aspekcie wyznaniowym analizę procesów historycznych i społecznych tego okresu przeprowadza Dariusz Śmierzchalski-Wachocz w książce „Duchowieństwo rzymskokatolickie na Pomorzu Zachodnim, Środkowym i Ziemi Lubuskiej w świetle dokumentów państwowych z lat 1945-1989”. W 2014 roku ukazał się tom pierwszy. W rozdziale o duchowieństwie administracji gorzowskiej na tle sytuacji ziem zachodnich autor obserwuje następujące przemiany: lata 1945-1948 – duchowieństwo jednym z narzędzi utrwalania władzy, lata 1949-1955 – walka duchowieństwa o przetrwanie w życiu publicznym, 1956-1958 – krótka normalizacja, 1959-1965 – narastanie konfliktu, 1966-1971 – milenium i jego konsekwencje.  Następny okres, czyli lata 1970 – 1980 prezentuje książka „Władze wobec kościołów i związków wyznaniowych na Środkowym Nadodrzu w latach 1970-1980” wydana przez Poznański Oddział Instytutu Pamięci Narodowej.

Dokumentacją ostatnich lat jest książka „Ale nam się wydarzyło - wybory 4 czerwca 1989 roku na Ziemi Lubuskiej we wspomnieniach parlamentarzystów i opracowaniach” pod red. Marka Rusakiewicza i Dariusza A. Rymara łącząca wiedzę o latach minionych z zapisem emocjonalnych przeżyć uczestników zdarzeń.

Ciekawe jest spojrzenie Niemców na „Niemiecki Wschód; wyobrażenia – misja – dziedzictwo”. W książce zawarto wypowiedzi autorów niemieckich ułożone w rozdziałach: XIX stulecie, Republika weimarska i Okres narodowego socjalizmu, Niemcy po 1945 r.

Dla szerokiego kręgu odbiorców adresowana jest książka przypominająca wydarzenia z przeszłości ziem województwa lubuskiego pt. „Szlakiem skarbów i tajemnic Ziemi Lubuskiej - 45 niezwykłych historii o przeszłości naszego regionu” przygotowana przez dziennikarzy „Gazety Lubuskiej” pod red. Dariusza Chajewskiego. W 2014 r. „Gazeta” publikowała na swoich łamach cykl „Wakacyjny szlak skarbów i tajemnic”, na który złożyło się 79 artykułów dotyczących ciekawych miejsc w woj. lubuskim, głównie z uwagi na historię.

Zainteresowani przeszłością regionu z pewnością znajdą interesujące informacje w pracach zbiorowych, których tytuły tu przywołujemy, jednocześnie odsyłając do bibliografii dla szczegółowego wyboru: 

• „Archeologia Środkowego Nadodrza”, rocznik wydawany przez Muzeum Archeologiczne Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze,
• „Lubuskie Materiały Konserwatorskie”, rocznik Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze,
• „Dziedzictwo kulturowe regionu pogranicza”, rocznik Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Gorzowie Wielkopolskim,
• „Ziemia Lubuska - rozważania o historii i tożsamości regionu”, wyd. Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Zielonej Górze,
• „Nadodrzańskie spotkania z historią 2014” materiały z II Polsko-Niemieckiej Konferencji Naukowej w Mieszkowicach;
• „Adhibenda” rocznik Archiwum Diecezjalnego w Zielonej Górze.

O ludziach stąd

Historyków i socjologów w ostatnich latach najbardziej interesuje problem tożsamości mieszkańców Ziemi Lubuskiej. Tą tematykę najpełniej podejmuje Marceli Tureczek w obszernej książce pt. „Ziemia Lubuska - społeczny wymiar dialogu o przeszłości i tożsamości”.  W części pierwszej autor analizuje subiektywne i obiektywne ujęcie tożsamości lokalnej. W części drugiej egzemplifikuje wcześniejsze wywody przedstawiając to zagadnienie na przykładzie mieszkańców Międzyrzecza. Część trzecią wypełniają wywiady z historykami zajmującymi się podobną tematyką: ze Zbigniewem Czarnuchem i Andrzejem Toczewskim. Tu także ciekawy dla gorzowian rozdział „Edmund Grudziński – wspomnienia o początkach Gorzowa Wlkp. i Ziemi Lubuskiej po II wojnie światowej”. W epilogu autor snuje własne refleksje nad kulturowym krajobrazem dzieciństwa i jego wpływie na poglądy osób dorosłych.

Podobną tematykę podejmuje tom rozpraw pt. „Ziemia Lubuska - rozważania o historii i tożsamości regionu” wydany przez Zielonogórski Oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego. Tu rozdział autorstwa Grażyny Kostkiewicz-Górskiej i Krzysztofa Wasilewskiego o roli i miejscu Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Zbigniewa Herberta w Gorzowie Wlkp. w kształtowaniu tożsamości lubuskiej.

W Gorzowie w 2012 roku akcentowany był wielokulturowy pejzaż miasta, a z refleksji wtedy zrodzonych powstała książka „Gorzów miastem wielu kultur”[14] wydana przez Państwową Wyższą Szkołę Zawodową im. Jakuba z Paradyża. Główny temat analizowany jest w aspekcie historycznym oraz w praktyce życia społecznego, a także przedstawieni zostali mieszkańcy miasta wywodzący się z różnych kultur i wnoszący swoją rdzenną kulturę do kultury miasta. Różne aspekty przemian społecznych ostatnich lat analizuje Maciej J. Dudziak w zbiorze esejów „Czytając Europę - Flaneur w ogrodach pogranicza”[15]. Stosunek Lubuszan do zabytków przeszłości analizowano podczas międzynarodowej konferencji w Gubinie, a następnie referaty zebrano w tomie „Społeczeństwo obywatelskie a ochrona zabytków na pograniczu polsko-niemieckim”. Wprawdzie punktem wyjścia był remont zabytkowej fary w Gubienie, ale refleksje i wnioski dotyczą całego Środkowego Nadodrza. 

W kilku książkach wracają wspomnienia lat wojny i pierwszych lat powojennych, bo to ostatni okres, kiedy można zapisać opowieści świadków.  „Kresy – kraina dzieciństwa naszych ojców i dziadów - świat, którego już nie ma” to książka, na którą złożyły się kresowe opowieści 22 czytelników „Gazety Lubuskiej”.  Książka „Syberia – podróż w nieznane, historie ocalonych z zesłania” wydana Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Gorzowie zawiera opowieści z syberyjskiego zesłania zebrane przez uczniów w ramach przeprowadzonego w 2009 r. konkursu „Syberia – podróż w nieznane”.  Tu opublikowano nagrodzone i wyróżnione prace. „Wszystkie są świadectwem zaangażowania młodych autorów w opisywanie dramatycznych przeżyć zesłańców i odzwierciedlają bolesne emocje, które odżyły w trakcie bezpośrednich rozmów z ich bohaterami” – wydawca tak uzasadnia tę publikację adresowaną do uczniów. W Strzelcach Krajeńskich wydano „Wojenne wspomnienia strzelczan”, czyli opowieści o losach żyjących oraz już zmarłych mieszkańców miasta i gminy w okresie wojny. Na zakończenie podano aktualny wykaz członków Zarządu Koła Związku Kombatantów RP i BWB w Strzelcach Kraj. oraz skrócony wykaz zmarłych członków Koła.

Kolejny etap, czyli odnajdywanie nowego miejsca na ziemi dokumentuje książka „Osadnicy - nowe życie Kresowiaków na Ziemiach Zachodnich, nadzieje i niemoc wobec władzy ludowej” wydana przez Ośrodek Karta i Dom Wydawniczy PWN. Wśród kilku pamiętników znalazły się wspomnienia Cyryla Priebe z Drezdenka (rozdział „Szkoła z szabru”) oraz Stanisława Szymańskiego z Recza („Nadanie młyna”). 

W latach następnych miały miejsce rozliczne przemiany społeczne, najlepiej widoczne w literaturze regionu. Traktują o nich szkice Andrzeja Krzysztofa Waśkiewicza, po śmierci autora zebrane i do druku przygotowane przez Eugeniusza Kurzawę w książce „Lubuskie środowisko literackie - szkice z lat 1963-2012”[16]. Wydało ją Towarzystwo Miłośników Zielonej Góry i Oddział w Zielonej Górze Związku Literatów Polskich.

Współczesnych ciekawych ludzi prezentuje album „Galeria Osobowości z terenu Krainy Szlaków Turystycznych”[17]. „Kraina” obejmuje 11 gmin z powiatów sulęcińskiego i gorzowskiego, a w albumie swoje portrety mają mieszkańcy wyróżniający się w dziedzinach artystycznych lub działalności społecznej. Celem prezentacji jest zaproszenie turystów do zapoznania się z bohaterami albumu.

Dwie osoby doczekały się oddzielnych publikacji. W książce pt. „Zbigniew Czarnuch”[18] wydanej przez Muzeum Ziemi Lubuskiej, a wpisanej do serii Twórcy Zielonogórskiej Kultury, indywidualny portret otrzymał aktualny mieszkaniec Witnicy, zasłużony badacz przeszłości przede wszystkim północnej części Ziemi Lubuskiej. Skromniejszą, ale równie ważną książką jest praca Tomasza Wacława Jabłeckiego „Longina Walesiak (1925-2011) – Pierwsza Dama choszczeńskiej kultury” wydana przez Urząd Miejski w Choszcznie. Autor oddał cześć osobie niezwykle zasłużonej dla budowania kultury w latach powojennych.

O miastach i wsiach

Barlinek (woj. zachodniopomorskie)

13 młynów i 5 wiatraków w okolicach Barlinka stało się dla Błażeja Skazińskiego i Grzegorza Przybylskiego pretekstem do wnikliwej i ciekawej opowieści o historii Barlinka i okolic. Książka nosi tytuł „Barlinek na szlaku młynów”[19]. Najpierw przedstawiono młyny i ich znaczenie w przyszłości, a następnie w układzie alfabetycznym zaprezentowano miasto i wszystkie wsie gminy Barlinek - ich historię oraz dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze. Książka stała się swoistą encyklopedią wiedzy o tych miejscowościach, a jednocześnie przewodnikiem dla zainteresowanych, gdzie i co można obejrzeć.

Bledzew

„1945 Bledzew - zapomniana bitwa” – książka zbudowana ze wspomnień dawnych i obecnych mieszkańców wsi, a opracowana i wydana przez Andrzeja Chmielewskiego w serii „Germania” jako jej pozycja nr 3. Była wzmiankowana powyżej.

Cedynia (woj. zachodniopomorskie)

W 2014 roku ukazał się pierwszy tom studiów i materiałów do dziejów Cedyni „Civitas Cedene” wydany przez Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne „Terra Incognita” i Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Szczecińskiego.  W zbiorowej świadomości Cedynia funkcjonuje w jej wczesnej historii, o której mówią wykopaliska archeologiczne oraz nikłe zapisy o bitwie pod Cedynią. W książce rozszerzono zakres badawczy o dzieje miasta w wiekach następnych.

Choszczno (woj. zachodniopomorskie)

We wcześniejszych rozdziałach przedstawiono książki o Choszcznie:

•  „Oflag II B Arnswalde i jenieckie losy” Sławomira Gizińskiego i  Andrzeja Szutowicza, książka wydana we Wrocławiu. 
• „Longina Walesiak (1925-2011) – Pierwsza Dama choszczeńskiej kultury” Tomasza Wacława Jabłeckiego wydana przez Urząd Miejski.

Dobiegniew

Gmina wyróżnia się dużą liczbą jezior, a stąd wynika hodowla ryb i rybołówstwo. Dawid Markowski przygotował książkę „Historia rybactwa na terenie Lokalnej Grupy Rybackiej „Pojezierze Dobiegniewskie” z licznymi ilustracjami.

Dębno (woj. zachodniopomorskie)

Najbardziej znaną imprezą odbywającą się w Dębnie są maratony rozgrywane już od 1966 r. Anna Witkowska i Adam Kaczmarczyk opracowali monografię tej imprezy, już prawie 50-letniej. Tytuł książki:  „Maraton Dębno 1966-2013”.

Drawno (woj. zachodniopomorskie)

Z okazji 700-lecia Drawna w 2013 r. odbyła się w Drawnie konferencja popularnonaukowa, a w 2014 roku ukazała się książka pt. „700 lat Drawna” z podtytułem „Studia i materiały z historii miasta i szlachty nowomarchijsko-zachodniopomorskiej”.  Na szczególną uwagę zasługuje rozdział „Wkład Wedlów w rozwój Drawna, Nowej Marchii i Pomorza”, zwłaszcza że autorami rozpraw są tak cenieni historycy jak Edward Rymar, Bogdan Wojciech Brzustowicz oraz Grzegorz Jacek Brzustowicz.

Drezdenko

„Sołectwa gminy Drezdenko”[20] to książka napisana z założeniem, że będzie przewodnikiem przyrodniczo-turystycznym po gminie, a niesie znacznie więcej informacji niż standardowe przewodniki. Wydawcą, obok Urzędu Miejskiego, jest Muzeum Puszczy Drawskiej i Noteckiej im. F. Grasia.

Gorzów Wielkopolski

We wcześniejszych rozdziałach już przedstawiono następujące książki o Gorzowie:

• „Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Solidarność w Regionie Gorzów Wielkopolski w dokumentach. T. 4, 1986-1990”, wybór i oprac. Dariusz A. Rymar;
• „Gorzów miastem wielu kultur”, red. nauk. Beata A. Orłowska, Piotr J. Krzyżanowski;
• Robert Piotrowski „100 lat Parku Róż - park miejski od Cesarza Wilhelma do dziś”;
• Robert Piotrowski „Kolekcja afiszy teatralnych Stadt-Theater Landsberg a. W. 1920-1922 w Teatrze im. Juliusza Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim”;
• Zbigniew Rudziński „Spacerownik turystyczny po Gorzowie Wielkopolskim”.

Ponadto:

Najbardziej popularna w Gorzowie dziedzina sportu otrzymała dogłębne omówienie w książce Roberta Borowego „Żużel nad Wartą 1990-2014”. Książkę wydała Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Zbigniewa Herberta. Zaś w książce „Landsberg / Gorzów - miejsce pamięci”[21] podsumowano projekt mający na celu wymianę wspomnień i ulubionych smaków między Polakami i Niemcami z regionu. Projekt prowadziło i książkę wydało Stowarzyszenie Szeroki Kąt Widzenia. Formą przewodnika miała być także książka „Miasto dwóch kultur. Gorzów Landsberg. Szlak kulturowy”[22], w której szlaki opracował Robert Piotrowski, a wydała Fundacja Animacji Kobiet.

Kostrzyn nad Odrą

We wcześniejszych rozdziałach już przedstawiono następujące książki o Kostrzynie:

• Piotr Chara „Kostrzyn nad Odrą - bastion historii i perła przyrody”;
• „In silentio et spe fortitudo mea - Johann von Küstrin – Jan z Kostrzyna”; 
• Alicja U. M. Kłaptocz „Kostrzyńskie ulice w przeszłości, po wojnie, obecnie”.

Krzeszyce

„Krzeszyce na starej fotografii – każdy czas ma swoją twarz” to książka wydana z okazji jubileuszu 660-lecie miejscowości (1354 – 2014) przez Gminną Bibliotekę Publiczną. Znajdują się tu m. in. wypisy z kroniki szkoły, fragmenty kroniki parafii, historia krzeszyckich młynów na rzece Postomii, a najciekawszy jest pamiętnik Adama Chomicza, jednego z pierwszych krzeszyckich młynarzy po 1945 roku. Książka ilustrowana starymi zdjęciami.   

Lubniewice

„Lubniewice sprzed lat”[23] to album ze starymi zdjęciami mieszkańców miasta przygotowany w ramach projektu integracyjnego. Za przeprowadzenie zbiórki zdjęć (zgłoszono ok. 800 fotografii), za wydanie albumu i przekazanie go wszystkim mieszkańcom, projekt ten znalazł się w ścisłej czołówce konkursu Dorocznej Nagrody Federacji Rozwoju Demokracji Lokalnej.

Łagów

Album „Łagów / Lagow”[24] to kolejna publikacja Roberta Piotrowskiego w cyklu „Spotkania z historią”. W tym cyklu historia danej miejscowości opowiedziana jest za pomocą przede wszystkim ilustracji: zdjęć, fragmentów map, wycinków prasowych, dokumentów itp. Komentarz autorski ograniczono w zasadzie do podpisów pod ilustracjami. Album o Łagowie wyróżnia się bogactwem starych zdjęć i dokumentów.

Międzyrzecz

We wcześniejszych rozdziałach przedstawiono następujące książki o Międzyrzeczu:

• „1945 - przełamanie MRU”, oprac. Andrzej Chmielewski;
• „Pierwsi Męczennicy Polski - 1010. rocznica śmierci”;
• Marceli Tureczek „Zabytkowe parki w okolicach Międzyrzecza - zarys historii oraz walory przyrodniczo-kulturowe”;
• Marceli Tureczak „Ziemia Międzyrzecka z nieba widziana”
• „Ziemia Międzyrzecka w przeszłości” T. 12

Skwierzyna

„Skwierzyńskie spotkania”[25] to druga książka poświęcona ciekawym ludziom związanym ze Skwierzyną. W pierwszej, wydanej rok wcześniej pt. „Wspólna pamięć, wspólna przeszłość” przypomniano ludzi kultury – polskiego pisarza Janusza Olczaka i niemieckiego kompozytora Johanna Gottfrieda Piefke. W drugiej zaś zasłużonych lekarzy – polskiego Radzimira Śmigielskiego i niemieckiego Johanna Metziga. Jest tu także bardzo ważny szkic Andrzeja Kirmiela o Żydach w Skwierzynie.

Słońsk

Książka „Muzeum Martyrologii w Słońsku / Martirium Museum in Sonnenburg”[26], towarzyszyła otwarciu w październiku 2014 roku Muzeum Martyrologii po generalnym remoncie. Nad nową ekspozycją pracowali i książką przygotowali: dr Przemysław Słowiński z gorzowskiej PWSZ jako redaktor naukowy oraz autorzy tekstów: prof. dr hab. Tomasz Nodzyński z Uniwersytetu Zielonogórskiego oraz dr Hans Coppi z Berlina i Gerd-Ulrich Herrmann z Seelow.

Słubice

„Szlakiem Kleistów po Słubicach i Frankfurcie nad Odrą” to niewielka książeczka opracowana przez zespół red. Petera Hauptmanna dokumentująca życie i dokonania zarówno poety Heinricha Kleista jak i innych zasłużonych członków jego rodziny. 

Sosny (gm. Witnica)

 W majątku w Sosnach (niem. Charlottenhof) wychowały się Hilde von Laer i Anne Margarete von Klitzing. Po latach swoje wspomnienia spisały w dwujęzycznej książce „....Aber die Pfade sind noch dieselben /...Ale ścieżki pozostały te same“[27]. Książka jest dokumentem stylu życia w nowomarchijskim zasobnym dworze przed 1945 rokiem. Wydał  ją Miejski Dom Kultury w Witnicy na zlecenie Polsko-Niemieckiego Stowarzyszenia Educatio Pro Europa Viadrina.

Strzelce Krajeńskie

Powyżej była mowa o książce „Wojenne wspomnienia strzelczan” wydanej przez dwutygodnik samorządowy „Ziemia Strzelecka”.  Natomiast Urząd Miasta postawił na turystyczną promocję, w ramach której wydano w wersji polskiej i niemieckiej obszerny przewodnik Zbigniewa Rudzińskiego „Szlaki turystyczne gminy Strzelce Krajeńskie”[28]. Urząd ten jest również wydawcą cyklu 16 folderów przebijających turystom najważniejsze zdarzenia i osoby z przeszłości miasta i gminy oraz jej aktualne walory. Nieco skromniejszy „Przewodnik przyrodniczo-turystyczny po powiecie strzelecko-drezdeneckim” wydało Starostwo Powiatowe.

Torzym

W 2014 roku Torzym obchodził 20-lecie przyznania praw miejskich. Z tej okazji wydano album „Torzym na szlaku turystycznym”, ale jest to w istocie pełna wizytówka miasta i gminy, nie tylko dla turystów. Dużo dobrych zdjęć Stefana Wiernowolskiego.

Trzebiszewo

Dieter Ehrhardt w książce „1945. Trzebiszewo - pierwsze walki o przełamanie MRU” wspomina swojego ojca, który w styczniu 1945 jako członek Volkssturmu skierowany był do ochrony bunkra w Trzebiszewie wchodzącego do kompleksu Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego. Książka łączy nieznane fakty ze stycznia 1945 roku z osobistymi przeżyciami obrońcy (ojca) i autora – wtedy dziecka.

Witnica

Powyżej omówiono już książkę poświęconą mieszkańcowi tego miasta pt. „Zbigniew Czarnuch”.

W 2014 roku obchodzono jubileusz 50-lecia Liceum Ogólnokształcącego i Zespołu Szkół im. Mikołaja Kopernika w Witnicy. Z tej okazji wydano obszerną książkę pt. „Od 50 lat jedyne na świecie bo Nasze” z pełną dokumentacją i licznymi wspomnieniami uczniów i nauczycieli.

Zbigniew Rudziński i Dawid Mistak są autorami przewodnika turystycznego „Witnica, Mościce i okolice”. Książkę wydał Oddział PTTK Ziemi Gorzowskiej, który w Mościcach ma swoją bazę letnią.

                                       Przewodniki turystyczne

Turystyka jest coraz wyraźniej traktowana jako ważna gałąź życia regionu, stąd bardzo rozwija się oferta turystyczna w formie książek, map i folderów.

Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego rozpoczął projekt pod hasłem „Lubuskie po Drodze”, w ramach którego wydano dwa tematyczne przewodniki: „Świat militariów i fortyfikacji” oraz „Turystyka sakralna śladami PROW”. Obie książki mają format dużego kwadratu, z trójdzielnym układem stron: dwie szpalty zajmuje opis zabytku, a jedną – atrakcje w okolicy. We wstępie autorzy zachęcają: „Przewodnik został opracowany z myślą o przybliżeniu Państwu obiektów w taki sposób, abyście chcieli zboczyć z wytyczonego szlaku. Abyście podziwiali nie tylko strzeliste katedry, lecz także odkrywali pobliskie miejscowości, a w nich pałace, miejskie rynki, winnice i podziemne trasy turystyczne”.

Przewodnikiem po euroregionie Pro Europa Viadrina jest trójjęzyczna książka „Lądem i wodą po euroregionie” z tekstem i zdjęciami Piotra Chary oraz licznego grona współpracowników. Przewodnik obejmuje duży obszar, przygotowany jest w trzech wersjach językowych, a więc może tylko sygnalnie wskazywać to, co warte obejrzenia. Ale zawarte tu szkicowe propozycje mogą być inspiracją do zainteresowania się innymi opracowaniami.

Równie duży obszar obejmuje album „Nowa Amerika“[29] przygotowany przez zespół pod kierunkiem Michaela Kurzwelly’ego ze stowarzyszenia Słubfurt. W oryginalny sposób zaprezentowane są tam miejscowości i atrakcje turystyczne na trasie od źródeł Nysy Łużyckiej w Czechach i dalej wzdłuż Nysy i Odry aż do Szczecina. Te rzeki są kręgosłupem Nowej Ameriki, kraju stworzonego z fantazji autorów i działaczy stowarzyszenia Nowa Amerika po dwóch stronach polsko-niemieckiej granicy.

Turystów na pewno zainteresuje książka „Rezerwaty przyrody w województwie lubuskim” wydana przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska. Bogactwo jezior zachęca do uprawiania turystyki kajakowej, w czym pomaga przewodnik Edwarda Gralca: „Szlaki kajakowe Pojezierza Lubuskiego”.  O jeziorach nie tylko dla turystów traktuje książka „Skarby natury lokalnych grup rybackich ziemi lubuskiej”, w której pokazano wodny świat w obszarze działania trzech grup: „Pojezierze Dobiegniewskie”, „Wodny Świat” oraz Łużyckiej Grupy Lokalnej. Nieco bardziej na północ kieruje informator krajoznawczy Pawła Migdalskiego „Nad odrzańskim przełomem - Cedynia, Mieszkowice, Moryń”. 

W 2014 r. Oddział PTTK Ziemia Gorzowska wydał cztery przewodniki autorstwa Zbigniewa Rudzińskiego: „Spacerownik turystyczny po Gorzowie Wielkopolskim”, „Witnica, Mościce i okolice” (razem z Dawidem Mistakiem), Mały przewodnik po projektowanej trasie rowerowej Warta-Noteć” i „Szlaki turystyczne gminy Strzelce Krajeńskie”.

Podsumowanie

W 2014 roku ukazało się dużo książek związanych z regionem gorzowskim, ale trzeba zwrócić uwagę na dwie tendencje. W zasadzie nie ma autorskich opracowań wybranych tematów. Lubuski Wawrzyn Naukowy za 2014 rok otrzymała Małgorzata Konopnicka z Zielonej Góry za książkę „Oficer – urzędnik – dworzanin: kariery szlachty śląskiej w państwie pruskim (1740-1806)”, a więc tematycznie związaną z południową częścią naszego województwa. Tematy nowomarchijskie analizowane są podczas konferencji, z których materiały później są publikowane, także w książkach lub tomach serii wydawniczych z założenia autorstwa kilku osób. Czytelnik jest więc zmuszony szukać interesujących go opracowań w długich spisach treści wydawnictw zbiorowych.

Nie ma w tym roku znaczących książek autorów spoza regionu, bo historyków ze Szczecina od lat zajmujących się przeszłością ziemi chojeńskiej oraz Marcelego Tureczka z Zielonej Góry, znawcy historii Międzyrzecza, trzeba traktować jako „naszych”. Natomiast ujawnia się coraz więcej autorów na trwale związanych z ziemią gorzowską.

Książki mają coraz bardziej atrakcyjną szatę graficzną, są kolorowe i estetycznie wydawane. Ale często barwne fotografie wypierają tekst albo zmuszają autorów do jego ograniczenia. Tak jest w licznych przewodnikach, które tylko sygnalnie informują o przeszłości miejscowości lub danego obiektu.

Powyższy przegląd książek tematycznie związanych z północną częścią województwa lubuskiego i południową zachodniopomorskiego (historyczny obszar Nowej Marchii) został przygotowany w oparciu o bibliografię przygotowaną przez Grażynę Kostkiewicz-Górską i Danutę Zielińską pt. „Materiały do historii regionu za rok 2014” (por. s……). Książki te znajdują się w zasobach Działu Regionalnego Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Zbigniewa Herberta. Jest to jedyne miejsce, gdzie można je poznać. Większość prezentowanych tu publikacji nie jest kierowana do sprzedaży, więc dotarcie do nich możliwe jest wyłącznie przez kontakt z wydawcami lub w Dziale Regionalnym gorzowskiej biblioteki.

***

„Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny” nr 22 i wszystkie poprzednie do kupienia w Archiwum przy ul. Mościckiego. O zawartości tego numeru napiszę w oddzielnych omówieniach.   

[1] www.echogorzowa.pl, O Międzyrzeczu i o Żydach, 2014-09-15