Długie, pracowite życie Zbigniewa Czarnucha (1930-2024)

2024-09-24, O tym się mówi

Jak już pisaliśmy w Echo Gorzowa, w niedzielę 22 września w wieku 94 lat odszedł Zbigniew Czarnuch. Jego biografia jest tak bogata i wyjątkowa, że warto się z nią zapoznać.

Zbigniew Czarnuch i jego Park Drogowskazów Fot. Muzeum Twierdzy Kostrzyn

Wybitny pedagog, z pasji i wykształcenia, także historyk, regionalista, a nawet euroregionalista i europasjonat, przed laty bardzo dawnymi – sławny w całej Polsce harcmistrz, który ze swymi „Makusynami” porwał się na odbudowę zamku, bohater wielu zapomnianych reportaży i publikacji, sam stał się uznanym publicystą, autor wielu książek historycznych, zbieracz drogowskazów i kamieni milowych, honorowy obywatel Fromborka, Zielonej Góry i Witnicy, kawaler „Orderu Uśmiechu” – tych wszystkich dokonań starczyłoby na kilka życiorysów. W pośmiertnych wspomnieniach przypominano tylko niektóre z nich, te niedawne i najnowsze, pora przypomnieć całe jego bogate życie.

Żył zaś ponad 94 lata, pozostając aktywnym niemal do ostatnich dni. Urodził się w 1930 r. w Lututowie, pow. Wieluń, gdzie jego ojciec Jan Czarnuch (1902-1977) był pisarzem gminnym, od 1945 – w Witnicy, gdzie ojciec został burmistrzem miasteczka, formalnie czwartym, w rzeczywistości – pierwszym i gospodarzył do 1948 r., kiedy został odwołany na własną prośbę ze względów zdrowotnych.

ZOBACZ: Skończyła się pewna epoka, odszedł Zbigniew Czarnuch

Sam został jednym z pierwszych uczniów pierwszego w historii miasta gimnazjum, ale szkoła ta skończyła się nim zdążył ją ukończyć. Edukacji tej starczyło do objęcia posady niewykwalifikowanego nauczyciela w Witnicy, maturę zdał w LO dla Pracujących w Gorzowie, następnie studiował historię na UAM w Poznaniu (1952-1954) i UW w Warszawie (1954-1956).

Po studiach pracował w Zielonej Górze (1956-1968), zrazu jako kierownik Domu Harcerza, następnie był nauczycielem historii i dyrektorem LO nr 21 (1964-1968); poszukując nowatorskich metod wychowania społecznego, w 1968 r. przeszedł do nowo powstałego Zakładu Teorii Wychowania UAM pod kierunkiem prof. Heliodora Muszyńskiego, który zasłynął wówczas nowym systemem wychowawczym, wdrażanym w całym kraju, w 1970 r. przeniósł się do Głównej Kwatery ZHP w Warszawie, gdzie założył Wydział Dokumentacji i Informacji GK, pracował w sztabie „Operacji 1001 Frombork” i w Zespole Teoretyków Harcerstwa, prowadził też ćwiczenia z metodyki harcerskiej na wydziale pedagogiki UW i redagował program w Telewizji Dziewcząt i Chłopców p.t. „Sekretarzyk rodzinny”.

Po ślubie w 1972 r. został dyrektorem Gminnej Szkoły w Lesku, odwołanym w trybie natychmiastowym w 1976 r. z powodu… nieprzygotowania letniej kwatery dla rodziny funkcjonariusza Głównej Inspekcji Szkolnej MOiW, sprawa stała się głośna w całej Polsce, w jego obronę zaangażowały się czołowe tygodniki w kraju oraz autorytety, jak prof. H. Muszyński i Aleksander Kamiński, autor „Kamieni na szaniec”. Przez rok pracował w Czarnej (Bieszczady), w 1977 r. przeniósł się z rodziną wsi Niwiski pod Siedlcami i został dyrektorem Gminnej Szkoły Zbiorczej w pobliskich Mokobodach. Był to czas wielkich wydarzeń, które rozbijały nie tylko rodziny, żona zaangażowała się w „Solidarność”, on pozostał wierny swym dotychczasowym ideałom; pasierb i córka pozostali przy matce, sam – dosłownie – wrócił w sierpniu 1981 r. do Witnicy, gdzie nadal mieszkali i pracowali jego brat i siostra.

W Witnicy podjął pracę nauczyciela w Szkole Podstawowej nr 2, kilka lat później zaczął uczyć historii także w LO, gdzie prowadził m.in. kabaret „Wróbelek”, w 1985 przeszedł na emeryturę, w 1900-1993 pracował na ⅓ etatu jako archiwista w AP w Gorzowie.

Z harcerstwem zetknął się jeszcze w Witnicy, w 1948 r. został nawet drużynowym w VI Drużynie Harcerzy im. Bolesława Chrobrego. W 1957 r. założył w Zielonej Górze legendarny już szczep im. Kornela Makuszyńskiego, zw. „Makusyny”, który prowadził do 1969 r., jedną z akcji harcerskich było ratowanie pałacu Schönaichów w Siedlisku, doświadczenia w pracy z „Makusynami” zostały upowszechnione w postaci obowiązującego w całej Polsce modelu wychowawczego; jego wychowankowie rozpierzchli się dosłownie po całym świecie, ale do dziś utrzymują wzajemne kontakty przy pomocy social-mediów, sam do śmierci pozostawał w kontakcie z wychowankami szczepu, publikując m.in. gawędy na ich portalach.

W Witnicy zainicjował Towarzystwo Przyjaciół Witnicy (1985), w swym słynnym mieszkaniu przy ul. Rybackiej założył Izbę Regionalną (1989), która w 2000 została przeniesiona do Żółtego Pałacyku, w 1994 utworzył w centrum Witnicy Park Drogowskazów i Słupów Milowych Cywilizacji; był współorganizatorem Towarzystwa Przyjaciół Archiwum i Pamiątek Przeszłości (1990), gdzie przez kilka kadencji pełnił funkcję sekretarza zarządu, założył także Polsko-Niemieckie Stowarzyszenie „Educatio Pro Europa Viadrina”, był też wiceprezesem Lubuskiego Komitetu Europejskiego.

ZOBACZ: Przeuroczy gawędziarz i wspaniały kompan

W l. 1950-1952 był korespondentem „Głosu Wielkopolskiego”, zainicjował rubrykę „Z harcerskiego kociołka” w „Gazecie Zielonogórskiej”. Za swój debiut publicystyczny uważał jednak artykuł z 1956 r. na łamach czasopisma „Drużyna”; napisał ponad 300 publikacji naukowych i popularnonaukowych, m.in. Z doświadczeń Makusynów [w:] Pedagogika podwórkowa (Warszawa 1963), W poszukiwaniu systemu wychowawczego [w:] Szkoły eksperymentalne i wiodące (Warszawa 1966), Geneza, nurty ideowe i tradycje Związku Harcerstwa Polskiego w: Podstawy wychowania w ZHP (Bydgoszcz 1984).

W Witnicy zainicjował wydawanie biblioteki regionalnej, W 1993 został współzałożycielem i jednym z redaktorów „Nadwarciańskiego Rocznika Historyczno-Archiwalnego”, zainicjował lub zredagował szereg innych wydawnictw książkowych, do najważniejszych książek i publikacji regionalnych należą: Niemcy opuszczają Witnicę, (Gorzów 1988), Sowieci w Witnicy 1945-1946 (Kraków 1990), Witnickie echa procesu brzeskiego (Witnica 1990); Opowieść o dwóch ziemiach mieszkańców Pyrzan (Witnica 1991), Wspomnienia, relacje, listy i rozmowy Witniczan (Witnica 1994), Niemcy w Gorzowie Wlkp. 1945-1950 (NRH-A nr 3-5, 1996-1998), Oswajanie krajobrazu. Polscy osadnicy w dorzeczu dolnej Warty [w:] Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych (Poznań 1997), Z dziejów sławnej ongiś drogi [w:] Droga, znaki, nazwy (Gorzów 1998), Polacy, Niemcy, sąsiedzi [w:] Integracja Europejska a ruch regionalny (Wrocław-Ciechanów 1998), Niebezpieczne drogi i podejrzani młynarze (Gorzów 2000), Witnica na trakcie dziejów/Vietz am Wege der Geschichte (Witnica 2000, 2012), Odlewnictwo żelaza w Nowej Marchii w okresie manufaktur ze szczególnym uwzględnieniem odlewni w Witnicy na tle dziejów metalurgii pruskiej i europejskiej (NRH-A 10/2003), Jak doszło do odrestaurowania zabytków funeralnych [w:] Kościół w Dąbroszynie: panteon chwały rodów szlachty dąbroszyńskiej (Gorzów 2003), Ujarzmianie rzeki. Człowiek i woda w rejonie ujścia Warty (2007), Błota Warciańskie: kilka odsłon fenomenu doliny dolnej Warty (Górzyca 2007) Nad Wartą i wśród lasów. O dawnych i współczesnych mieszkańcach witnickich wsi (Witnica 2012); wątki autobiograficzne zwarł w publikacji Awers i rewers [w:] Kim jesteś, regionalisto? (Łódź 2012).

Był laureatem Lubuskiej Nagrody Kulturalnej (1960), nagrody GTK (1988), „Ziemi Gorzowskiej” (1990), ogólnopolskiej nagrody dla inspiratorów pozytywnych działań na rzecz małych ojczyzn (Sandomierz 2000), statuetki „Kamienia milowego” miesięcznika „Puls” za upartą budowę społeczeństwa obywatelskiego (2004). Jako uczestnik harcerskiej Operacji 1001-Frombork został honorowym obywatelem Fromborka (1971), w 2004 został też honorowym obywatelem Zielonej Góry, a w 2007 – Witnicy, posiada Order Uśmiechu, odznaczony m.in. Złotym i Srebrnym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim OOP (1985), Odznaką 1000-lecia Państwa Polskiego (1966) Medalem KEN (1988), odznaką „Za zasługi dla lubuskiej oświaty”, Odznaka honorowa za „Zasługi dla województwa lubuskiego” (2009), odznaką honorową „Zasłużony dla kultury polskiej” (2010).

Żoną była o 16 lat młodsza Anna z d. Kozakiewicz, 1⁰ voto Solecka, urodzona w Krotoszynie, wychowanka „Makusynów”, absolwentka filologii polskiej na Uniwersytecie Wrocławskim, uczyła języka polskiego w ZSG w Lesku, od 1977 r. kierowała SP w Niwiskach pod Siedlcami; zaangażowana w działalność „Solidarności” i ruch opozycyjny, od 1978 poddawana była kontroli operacyjnej SB w Siedlcach w związku z utrzymywaniem kontaktów z osobą przebywającą na terenie RFN i publikującą na łamach "Kultury Paryskiej" artykuły antypaństwowe; ślub odbył się 29.02.1972, rozwód w 1983, po ślubie adoptował syna Anny z pierwszego małżeństwa Szymona Kamila (* 1970), który pracuje w branży komputerowej, córką z tego związku jest Magda Zofia Tomczak (* 1975), absolwentka studiów socjologicznych na Uniwersytecie Wrocławskim, pracuje jako menadżer.

Pogrzeb Zbigniewa Czarnucha odbędzie się w czwartek, 26 września 2024 roku o godzinie 12:00 na cmentarzu komunalnym w Witnicy.

Jerzy Zysnarski